Rykoszety upodmiotowienia w autobiograficznych opowieściach uznanych artystów wizualnych
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2021/70.3/4Słowa kluczowe:
artyści, sztuka współczesna, sztuki wizualne, upodmiotowienie, teoria pola, teoria dyskursu, trajektoria, badania biograficzne, socjografiaAbstrakt
Tekst prezentuje jedną z propozycji teoretycznych ugruntowanych w materiale z nieanonimowych autobiograficznych wywiadów narracyjnych z uznanymi polskimi artystami sztuk wizualnych. Przedstawiona koncepcja rykoszetów upodmiotowienia nazywa szczególną strukturę procesową odnalezioną w wywiadach i krytycznie rozwija popularną metaforę trajektorii. Charakteryzuje proces wypracowywania przez artystów osobnego projektu życiowo-twórczego na tle twórczości mistrzów, działań współczesnych konkurentów, dawnych nurtów dyskursu sztuki nowoczesnej, jak i aktualnej struktury pozycji w lokalnym polu sztuki. W tekście zostały bliżej omówione fragmenty wywiadu z polską rzeźbiarką, performerką oraz autorką instalacji i filmów wideo Katarzyną Kozyrą, które najsilniej zainspirowały opisywaną koncepcję. Forma literacka głównej części tekstu jest próbą szukania sposobu na uprawianie socjografii – snucie opowieści przedstawiającej, idiograficznej, ale będącej zarazem efektem pracy analitycznej i teoretycznej.
Bibliografia
Abbing Hans. 2002. Why are artists poor? The exceptional economy of the arts. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Abbing Hans. 2011. Uwagi na temat wyzysku biednych artystów. W: Wieczna radość: Ekonomia polityczna społecznej kreatywności, M. Kozłowski, A. Kurant, J. Sowa, K. Szadkowski, K. Szreder (red.), 329–340. Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.
Aschaffenburg Karen, Inke Maas. 1997. “Cultural and educational careers: The dynamics of social reproduction”. American Sociological Review 62(4): 573–587.
Barthes Roland. 1999. „Śmierć autora”. Teksty Drugie 2(1): 247–251.
Becker Howard S. 1982. Art worlds. Berkeley: University of California Press.
Becker Howard S. 2009. Outsiderzy. Studia z socjologii dewiacji. tłum. O. Siara. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bertaux Daniel. 1981. From the life-history approach to the transformation of sociological practice. In: Biography and society: The life history approach, D. Bertaux (ed.), 29–46. London–Beverly Hills: Sage Publications.
Bishop Claire. 2013. „Partycypacja i spektakl”. Kultura Współczesna 77(2): 26–36.
Bloom Harold. 2002. Lęk przed wpływem: Teoria poezji. tłum. A. Bielik-Robson, M. Szuster. Kraków: Universitas.
Boltanski Luc. 2011. Od rzeczy do dzieła. Proces atrybucji i nadawania wartości przedmiotom. W: Wieczna radość: Ekonomia polityczna społecznej kreatywności, M. Kozłowski, A. Kurant, J. Sowa, K. Szadkowski, K. Szreder (red.), 17–48. Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.
Bourdieu Pierre. 1984. Specyfika dziedziny naukowej i społeczne warunki rozwoju wiedzy. W: Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, t. 1, E. Mokrzycki (red.), 87–136. tłum. E. Neyman. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Bourdieu Pierre. 2000. The biographical illusion. trans. Y. Wink, W. Leeds-Hurwitz. In: Identity: A reader, P. du Gay, J. Evans, P. Redman (eds.), 297–303. London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
Bourdieu Pierre. 2001. Reguły sztuki: Geneza i struktura pola literackiego. tłum. A. Zawadzki. Kraków: Universitas.
Bourdieu Pierre. 2004. Teoria obiektów kulturowych. tłum. A. Zawadzki. W: Odkrywanie modernizmu: przekłady i komentarze, R. Nycz (red.), 259–280. Kraków: Universitas.
Bourdieu Pierre. 2005. Dystynkcja: Społeczna krytyka władzy sa̧dzenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Bourdieu Pierre. 2006. Medytacje pascaliańskie. tłum. K. Wakar. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Bourdieu Pierre. 2013. „Homo Academicus. Posłowie, 20 lat póź niej”. tłum. M. Janik. Praktyka Teoretyczna 7(1): 31–50.
Charmaz Kathy. 2013. Teoria ugruntowana: Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej. tłum. B. Komorowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Daenekindt Stijn, Henk Roose. 2013. “Cultural chameleons: Social mobility and cultural practices”. Acta Sociologica 56(4): 309–324.
De Graaf Nan Dirk, Gerbert Kraaykamp, Paul M . De Graaf. 2000. “Parental cultural capital and educational attainment in the Netherlands: A refinement of the cultural capital perspective”. Sociology of Education 73(2): 92–111. http://www.jstor.org/stable/2673239.
Deleuze Gilles. 2004. Foucault. tłum. M. Gusin. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP.
Deleuze Gilles, Dieter Eribon. 2007. Życie jako dzieło sztuki. tłum. Michał Herer. W: G. Deleuze, Negocjacje 1972–1990, 103–110. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Dickie George. 1974. What is art? An institutional analysis. In: G. Dickie, Art and the aesthetic: An institutional analysis. Ithaca NY: Cornell University Press: 426–437.
DiMaggio Paul. 1982. “Cultural capital and school success: The impact of status culture participation on the grades of U.S. high school students”. American Sociological Review 47(2): 189–201.
Ferenc Tomasz. 2012. Artysta jako obcy: Socjologiczne studium artystów polskich na emigracji. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Fleck Ludwik. 1984. Powstanie i rozwój faktu naukowego: Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym. tłum. M. Tuszkiewicz, Z. Cackowski. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Fligstein Neil. 2010. Kompetencje społeczne i teoria pola. W: Nowe perspektywy teorii socjologicznej. Wybór tekstów, A. Manterys, J. Mucha (red.), 273–300. Kraków: Nomos.
Fligstein Neil, Doug McAdam. 2012. A theory of fields. New York: Oxford University Press.
Foucault Michel. 1998. „Podmiot i władza”. tłum. J. Zychowicz. Lewą Nogą 9: 174–192.
Foucault Michel. 2002a. Archeologia wiedzy. tłum. A. Siemek. Warszawa: De Agostini.
Foucault Michel. 2002b. Porządek dyskursu: wykład inauguracyjny wygłoszony w Collège de France 2 grudnia 1970. tłum. M. Kozłowski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Foucault Michel. 2013. Kim pan jest, profesorze Foucault? Debaty, rozmowy, polemiki, B. Błesznowski, K. Matuszewski, K.M. Jaksender (red.). tłum. K.M. Jaksender. Kraków: Libron.
Fraser Nancy. 1990. “Rethinking the public sphere: A contribution to the critique of actually existing”. Social Text 25(26): 56–80.
Geertz Clifford. 2005. Opis gęsty: W poszukiwaniu interpretatywnej teorii kultury. W: C. Geertz, Interpretacja kultur: Wybrane eseje. tłum. Maria Piechaczek. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: 17–47.
Giddens Anthony. 2006. Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. tłum. A. Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Glaser Barney, Anselm Strauss. 2009. Odkrywanie teorii ugruntowanej: strategie badania jakościowego. tłum. M. Gorzko. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Goldthorpe John H . 2007. “Cultural capital: Some critical observations”. Sociologica 2: 1–23. http://www.rivisteweb.it/doi/10.2383/24755.
Gutiérrez Kris D., Barbara Rogoff. 2003. “Cultural ways of learning: Individual traits or repertoires of practice”. Educational Researcher 32(5): 19–25.
Hardt Michael, Antonio Negri. 2012. Rzecz-pospolita: Poza własność prywatną i dobro publiczne. tłum. P. Juskowiak i in. Kraków: Korporacja Ha!art.
Heinich Nathalie. 2005. L’élite artiste. Excellence et singularité en régime démocratique. Paris: Gallimard.
Heinich Nathalie. 2007. Być artystą: Rzecz o przekształceniach statusu malarzy i rzeźbiarzy. tłum. L. Mazur. Warszawa: Vizja Press & IT.
Heinich Nathalie. 2010. Socjologia sztuki. tłum. A. Karpowicz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Hernik Katarzyna. 2007. Doświadczenie konwersji przez studentów Wydziału Aktorskiego Akademii Teatralnej. Przegląd Socjologii Jakościowej. Monografie III(3). http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/volume5_pl.php.
Jacyno Małgorzata. 2007. Kultura indywidualizmu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kaźmierska Kaja. 2004. „Wywiad narracyjny jako jedna z metod w badaniach biograficznych”. Przegląd Socjologiczny 53(1): 71–96.
Kestner Grant H . 2013. „Do autonomii przez współpracę? Z Grantem H. Kestnerem na temat jego koncepcji sztuki dialogicznej i kolaboratywnej rozmawiają A. Skórzyńska i P. Juskowiak”. Kultura Współczesna 77(2): 15–25.
Konecki Krzysztof. 2008. Stawanie się jako problem socjologiczny. W: Stawanie się nauczycielem akademickim. Analiza symboliczno-interakcjonistyczna, Ł.T. Marciniak (red.), i–vi. Przegląd Socjologii Jakościowej Monografie IV(2).
Kozłowski Michał, Jan Sowa, Kuba Szreder (red.). 2014. Fabryka Sztuki. Podział pracy oraz dystrybucja kapitałów społecznych w polu sztuk wizualnych we współczesnej Polsce. Warszawa: Wolny Uniwersytet Warszawy, Fundacja Bęc Zmiana.
Kristeva Julia. 1972. „Problemy strukturowania tekstu”. Pamiętnik Literacki 63(4): 233–250.
Kuhn Thomas. 1968. Struktura rewolucji naukowych. tłum. H. Ostromęcka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lahire Bernard. 2003. “From the habitus to an individual heritage of dispositions. Towards a sociology at the level of the individual”. Poetics 31(5–6): 329–355.
Lahire Bernard. 2011. The plural actor. Cambridge UK, Malden MA: Polity.
Lakoff George, Mark Johnson. 1988. Metafory w naszym życiu. tłum. T.P. Krzeszowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Lévinas Emmanuel. 2007. O uciekaniu. tłum. A. Czarnacka. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Libera Zbigniew. 2001. „Zimna wojna sztuki ze społeczeństwem”. Magazyn Sztuki. http://www.magazynsztuki.eu/old/archiwum/teksty_internet_arch_all/archiwum_teksty_online_22.html [dostęp: 30.09.2018].
Menger Pierre-Michel. 2014. The economics of creativity. Art and achievement under uncertainty. tłum. S. Rendall, A. Jacobs, A. Dorval, L. Eskinazi, E. Saada, J. Karaganis. Cambridge Mass., London: Harvard University Press.
Ossowska Maria. 1973. Ethos rycerski i jego odmiany. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Płoska Zofia, Łukasz Ronduda. 2014. „Ekwiwalent pieniężny. Artyści mówią o ekonomii podczas Warsaw Gallery Weekend”. Gazeta Wyborcza. http://wyborcza.pl/2029020,76842,16711245.html [dostęp: 26.09.2014].
Rancière Jacques. 2007. Dzielenie postrzegalnego: Estetyka i polityka. tłum. M. Kropiwnicki, J. Sowa. Kraków: Korporacja Ha!art.
Riemann Gerhard, Fritz Schütze. 1992. „«Trajektoria» jako podstawowa koncepcja teoretyczna w analizach cierpienia i bezładnych procesów społecznych”. tłum. Z. Bokszański, A. Piotrowski. Kultura i Społeczeństwo 2: 89–109.
Rosen Sherwin. 1981. “The economics of superstars”. The American Economic Review 71(5): 845–858.
Schofer Evan, John W . Meyer. 2005. “The worldwide expansion of higher education in the twentieth century”. American Sociological Review 70(6): 898–920.
Scholette Gregory. 2003. Dark matter. Activist art and the counter-public sphere. http://www. gregorysholette.com [dostęp: 30.09.2021].
Schütz Alfred. 1984. Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania. W: Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, t.1, E. Mokrzycki (red.), 137–192. Warszawa: PIW.
Schütze Fritz. 1997. „Trajektorie cierpienia jako przedmiot badań socjologii interpretatywnej”. tłum. M. Czyżewski. Studia Socjologiczne 1: 11–56.
Schütze Fritz. 2012. Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnym. W: Metoda biograficzna w socjologii: Antologia tekstów, K. Kaźmierska (red.), 141–278. tłum. K. Waniek. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Scott Joan W . 1991. “The evidence of experience”. Critical Inquiry 17(4): 773–797.
Sheppard Richard. 1998. Problematyka modernizmu europejskiego. W: Odkrywanie modernizmu: przekłady i komentarze, R. Nycz (red.), 71–155. Kraków: Universitas.
Sienkiewicz Kuba. 2010. „Zbigniew Libera «Lego. Obóz koncentracyjny»”. Culture.Pl, https://culture.pl/pl/dzielo/zbigniew-libera-lego-oboz-koncentracyjny [dostęp: 30.09.2021].
Simondon Gilbert. 1992. Genesis of the individual. In: Incorporations, J. Crary, S. Kwinter (eds.), 297–319. New York: Zone Books.
Ślęzak Izabela. 2009. Stawanie się poetą. Analiza interakcjonistyczno-symboliczna. Przegląd Socjologii Jakościowej. Monografie V(1). http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/ Volume9/PSJ_monografie_4.pdf.
Szenajch Piotr. 2011. Jak być skutecznym i nie stracić esencji? W: Żmijewski. Przewodnik Krytyki Politycznej, 97–116. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Takács Erzsébet. 2012. “From the one to the many from Pierre Bourdieu’s habitus theory to the concept of Bernard Lahire’s l’homme pluriel”. Acta Sociologica 5: 57–60.
Taylor Charles. 2001. Źródła podmiotowości: Narodziny tożsamości nowoczesnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Thornton Sarah. 2011. Siedem dni w świecie sztuki. tłum. M. Kuliś. Warszawa: Propaganda.
Tokarska-Bakir Joanna. 1992. „Hermeneutyka gadamerowska w etnograficzym badaniu obcości”. Konteksty. Polska Sztuka Ludowa 1: 3–17.
Wagner Izabela. 2005. „Sprzężenie karier. Konstrukcja karier w środowiskach artystycznych i intelektualnych”. Przegląd Socjologii Jakościowej 1(1): 20–41.
Wagner Izabela. 2015. Producing excellence: The making of virtuosos. New Brunswick: Rutgers University Press.
Waniek Katarzyna. 2020. Ucieczka jako przyczyna mobilności Europejczyków. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Żmijewski Artur. 2007. „Stosowane sztuki społeczne”. Krytyka Polityczna 11–12: 14–24.
