Formalne własności wypowiedzi prawdziwościowej
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2021/70.3/6Abstrakt
Centralnym punktem niniejszego artykułu jest analiza jednej z rozmów przeprowadzonych na antenie Polskiego Radia 24 w ramach cyklu pod tytułem „Wojna cywilizacji”. Rozmówcy poświęcili ją przedstawieniu tezy (dla niektórych oczywistej, a dla innych absurdalnej), zgodnie z którą przez świat przetacza się rewolucja polityczno-obyczajowa. Podstawowy cel rozmówców był jednoznaczny: powiedzieć słuchaczom prawdę o źródłach, przebiegu i możliwej przyszłości świata rewolucjonizowanego. Jednak dodatkowym celem, realizowanym pośrednio, stało się takie wspólne opracowanie rozmowy, aby owa domniemana prawda stała się niezaprzeczalna, i to pomimo uwzględnianych przez rozmówców kontrowersji, jakie budzi. W rozpatrzeniu tego podwójnego fenomenu ma pomóc zaproponowane w artykule pojęcie wypowiedzi prawdziwościowej oraz sześć formalnych własności takiej wypowiedzi. Dzięki nim możliwe staje się ujęcie sposobu wykonywania przed publicznością praktycznego zadania „mówienia prawdy”. Całość wywodu czerpie inspirację z trzech źródeł: socjologii wiedzy naukowej, psychologii dyskursowej oraz epistemologii społecznej. Wpływy te umożliwiają zestawienie formalnych własności wypowiedzi prawdziwościowej z problemem, próbnie określonym mianem wiedzy z cudzego oznajmienia. Problem ten dotyczy wiedzy, którą ludzie czerpią z cudzych słów (także zapośredniczonych medialnie). Oba problemy, wypowiedź prawdziwościowa oraz wiedza z cudzego oznajmienia, współtworzą problematyczne okoliczności, w jakich postawiona zostaje publiczność audycji. Artykuł podsumowują uwagi na temat interdyscyplinarnego charakteru podjętej problematyki oraz pytania o ewentualne możliwości krytyki wypowiedzi prawdziwościowej.
Bibliografia
Burke Edmund. 2008. Rozważania o rewolucji we Francji. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Callahan Laura Frances. 2019. Moral testimony. In: The Routledge handbook of social epistemology, M. Fricker, P.J. Graham, D. Henderson, N.J.L.L. Pedersen (eds.), 123–134. New York: Routledge.
Code Lorraine. 2010. Testimony, advocacy, ignorance: Thinking ecologically about social knowledge. In: Social epistemology, A. Haddock, A. Millar, D. Pritchard (eds.), 29–50. Oxford: Oxford University Press.
Czyżewski Marek. 2010. „Język wrogości” oraz spór o III i IV RP w perspektywie analizy dyskursu publicznego. Wybrane rezultaty projektu badawczego oraz uwagi metodologiczne. W: Język IV Rzeczpospolitej, M. Czerwiński, P. Nowak, R. Przybylska (red.), 47–61. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Czyżewski Marek, Karol Franczak, Magdalena Nowicka, Jerzy Stachowiak. 2014. Dyskurs elit symbolicznych. Próba diagnozy. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
Czyżewski Marek, Piotrowski Andrzej. 2010. Spór o A IDS, czyli kto panuje w dyskursie o moralności. W: Cudze problemy. O ważności tego, co nieważne. Analiza dyskursu publicznego w Polsce, M. Czyżewski, K. Dunin, A. Piotrowski (red.), 253–309. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
Czyżewski Marek, Michał Otrocki, Tomasz Piekot, Jerzy Stachowiak (red.). 2017. Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
Cyzman Marzenna. 2015. Nieznośna płynność rzeczy. Dyskurs, retoryka, interpretacja w nie- -dualizującym sposobie mówienia. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Edwards Derek. 1997. Discourse and cognition. London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
Edwards Derek. 2005. Discursive psychology. In: Handbook of language and social interaction, K.L. Fitch, R.E. Sanders (eds.), 257–273. Mahwah: Erlbaum.
Edwards Derek. 2006. “Discourse, cognition and social practices: The rich surface of language and social interaction”. Discourse Studies 8(1): 41–49.
Edwards Derek, Malcolm Ashmore, Jonathan Potter. 1995. “Death and furniture: The rhetoric, politics and theology of bottom line arguments against relativism”. History of the Human Sciences 8(2): 25–49.
Fricker Miranda. 2007. Epistemic injustice: Power and the ethics of knowing. Oxford: Oxford University Press.
Gieryn Thomas F. 1983. “Boundary-work and the demarcation of science from non-science: Strains and interests in professional ideologies of scientists”. American Sociological Review 48(6): 781–795.
Gilbert G. Nigel, Michael Mulkay. 1984. Opening pandora’s box: A sociological analysis of scientists’ discourse. Cambridge: Cambridge University Press.
Goldman Alvin I. 1999. Knowledge in a social world. Oxford: Oxford University Press.
Hagen Kurtis. 2018. Conspiracy theorists and social scientists. In: Taking conspiracy theories seriously, M.R.X. Dentith (ed.), 125–140. New York: Rowman & Littlefield.
Hagen Kurtis. 2020. “Is conspiracy theorizing really epistemically problematic?”. Episteme 2020: 1–23.
Hume David. 2015. Traktat o naturze ludzkiej. Warszawa: Aletheia.
Jefferson Gail. 2004. Glossary of transcript symbols with an introduction. In: Conversation analysis: Studies from the first generation, G.H. Lerner (ed.), 13–23. Philadelphia: John Benjamins.
Knorr-Cetina Karin D. 1981. The manufacture of knowledge. An essay on the constructivist and contextual nature of science. Oxford: Pergamon Press.
Koenig Melissa A., Benjamin McMyler. 2019. Testimonial knowledge: Understanding the evidential, uncovering the interpersonal. In: The Routledge Handbook of social epistemology, M. Fricker, P. Graham, D. Henderson, N.J. Linding Pedersen (eds.), 103–114. New York: Routledge.
Lackey Jennifer. 2011. Testimony: Acquiring knowledge from others. In: Social epistemology: Essential readings, A.I. Goldman, D. Whitcomb (eds.), 71–91. Oxford: Oxford University Press.
Lynch Michael. 1985. Art and artifact in laboratory science. A study of shop work and shop talk in a research laboratory. London: Routledge & Kegan Paul.
Latour Bruno, Steve Woolgar. 2020. Życie laboratoryjne. Konstruowanie faktów naukowych. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
McIntyre Lee. 2018. Post-truth. Cambridge: The MIT Press.
Millar Alan. 2010. Knowing from being told. In: Social epistemology, A. Haddock, A. Millar, D. Pritchard (eds.), 175–193. Oxford: Oxford University Press.
Mitterer Josef. 1996. Tamta strona filozofii. Przeciwko dualistycznej zasadzie poznania. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Pomerantz Anita. 1986. “Extreme case formulations: A way of legitimizing claims”. Human Studies 9: 219–229.
Popoviciu Salomea, Cristian.Tileagǎ. 2020. “Subtle forms of racism in strategy documents concerning Roma inclusion”. Journal of Community & Applied Social Psychology 30(1): 85–102.
Potter Jonathan. 1996. Representing reality, discourse, rhetoric, and social construction. London: SAGE Publications.
Potter Jonathan, Derek Edwards. 1990. “Nigel Lawson’s tent: Discourse analysis, attribution theory and the social psychology of fact”. European Journal of Social Psychology 20(5): 405–424.
Potter Jonathan, Derek Edwards. 1992. “The chancellor’s memory: Rhetoric and truth in discursive remembering”. Applied Cognitive Psychology 6(3): 187–215.
Potter Jonathan, Derek Edwards. 2001. Sociolinguistics, cognitivism, and discursive psychology. In: Sociolinguistics and social theory, N. Coupland, S. Sarangi, Ch.N. Candlin (eds.), 88–90. Essex: Pearson Education Limited.
Potter Jonathan, Margaret Wetherell. 1987. Discourse and social psychology. Beyond attitudes and behaviour. London, New Delhi: Sage Publications.
Potter Jonathan, Margaret Wetherell. 1988. “Accomplishing 1988 attitudes: Fact and evaluation in racist discourse”. Text 8(1–2): 51–68.
Wetherell Margaret, Jonathan Potter. 1992. Mapping the language of racism. Discourse and the legitimation of exploitation. New York: Columbia University Press.
Pollner Melvin. 1987. Mundane Reason. Reality in everyday and sociological discourse. Cambridge: Cambridge University Press.
Proctor Robert N. 1995. Cancer wars: How politics shapes what we know and don’t know about cancer. New York: Basic Books.
Proctor Robert N. 2008. Agnotology: A missing term to describe the cultural production of ignorance (and its study). In: Agnotology. The making and unmaking of ignorance, R.N. Proctor, L. Schiebinger (eds.), 1–36. Stanford: Stanford University Press.
Schütz Alfred. 1985. „Światły obywatel. Esej o społecznym zróżnicowaniu wiedzy”. Literatura na Świecie 2: 269–284.
Shieber Joseph. 2019. Socially distributed cognition and the epistemology of testimony. In: The Routledge Handbook of social epistemology, M. Fricker, P.J. Graham, D. Henderson, N.J.L.L. Pedersen (eds.), 87–95. New York: Routledge.
Smith Dorothy E. 1978. “‘K is mentally ill’. The anatomy of a factual account”. Sociology 12(1): 23–53.
Smithson Michael J. 2008. Social theories of ignorance. In: Agnotology. The making and unmaking of ignorance, R.N. Proctor, L. Schiebinger (eds.), 209–229. Stanford: Stanford University Press.
Stachowiak Jerzy. 2010. O czynieniu wiedzy moralnym zobowiązaniem do działania. Symbolika religijna i mechanizmy retoryczne w Niewygodnej prawdzie. W: Studia nad wiedzą. Tom 3. Wiedza między słowem a obrazem, M. Zemło, A. Jabłoński, J. Szymczyk (red.), 521–534. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
Stachowiak Jerzy. 2014. Dualizujący sposób mówienia w sporze o zmiany klimatu. W: Dyskurs elit symbolicznych. Próba diagnozy, M. Czyżewski, K. Franczak, M. Nowicka, J. Stachowiak (red.), 344–379. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
Stachowiak Jerzy. 2015. Nie-dualizujący sposób mówienia a rozstrzyganie kontrowersji. W: Horyzonty konstruktywizmu. Inspiracje, perspektywy, przyszłość, E. Bińczyk, A. Derra, J. Grygieńć (red.), 295–324. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Stachowiak Jerzy. 2017. Analiza porządków uzasadniania. Studium nowego ducha kapitalizmu. W: Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych, M. Czyżewski, M. Otrocki, T. Piekot, J. Stachowiak (red.), 373–402. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
Stachowiak Jerzy. 2019. „Zarządcy o dyskursie zarządczym. Badania nad regułami krytyki eksperckich
wzorców komunikowania publicznego”. Przegląd Socjologiczny 68(3): 95–122.
Stachowiak Jerzy. 2020. „Czym jest psyche podwładnych dla jej znawców? Benjamin Lee
Whorf, pojęcie sposobu rozpatrywania i problem uprzedmiotowienia”. Przegląd Socjologii
Jakościowej XVI(4): 18–41.
Tekieli Robert. 2014. Łowcy wolności. Kraków: Wydawnictwo M.
Whorf Benjamin Lee, Trager George Leonard. 2012. Appendix: The “Yale Report”: Report on linguistic research in the Department of Anthropology of Yale University for the term September 1937 – June 1938. In: Language, thought, and reality: Selected writings of Benjamin Lee Whorf (second edition), J.B. Carroll, S.C. Levinson, P. Lee (eds.), 345–376. Cambridge: The MIT Press.
Wiggins Sally. 2017. Discursive psychology. Theory, method and applications. London: SAGE Publications.
Wojciszke Bogdan. 2003. Postawy i ich zmiana. W: Psychologia. Podręcznik akademicki. Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej, J. Strelau (red.), 79–106. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Woolgar Steve. 1988. Science. The very idea. Sussex: Ells Horwood Limited.
Zimbardo Philip G., Michael R. Leippe. 2004. Psychologia zmiany postaw i wpływu społecznego. Poznań: Zysk i S-ka.
