Zasolenie strefy hyporeicznej rzeki Moszczenicy w rejonie wysadu solnego Rogóźno

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/AGL/2022/112/10

Słowa kluczowe:

ascenzja wód zasolonych, strefa hyporeiczna, dolina Moszczenicy, struktura solna

Abstrakt

W dnie Moszczenicy przepływającej ponad wysadem solnym Rogóźno stwierdzono zjawisko wymiany wód rzecznych i hyporeicznych, które sprzyja drenażowi nie tylko wód gruntowych, ale również wgłębnych. Przedstawione w pracy wyniki badań hydrochemicznych potwierdziły ich obecność w strefie hyporeicznej i wykazały, że są to zasolone wody nadwysadowe. Biorąc pod uwagę wielkość i kierunek rozpoznanych gradientów hydraulicznych, należy stwierdzić, że Moszczenica zasilana jest rozcieńczonym roztworem permskiej soli kamiennej. Bardzo złożona budowa geologiczna i w efekcie warunki hydrogeologiczne w rejonie diapiru nie pozwalają jednoznacznie wskazać dróg przepływu wód ze strefy kontaktu z czapą iłowo-gipsową i ciałem solnym ku powierzchni i samej rzece.

Bibliografia

Bieniewski J. 1962. Problemy geologiczne złoża węgla brunatnego Rogóźno. Kwartalnik Naukowo–Techniczny Przemysłu Węgla Brunatnego 4: 3-8.

Boano F., Harvey J.W., Marion A., Packman A.I., Revelli R., Ridolfi L., Wörman A. 2014. Hyporheic flow and transport processes: Mechanisms, models, and biogeochemical implications. Reviews of Geophysics 52: 603-679, https://doi.org/10.1002/2012RG000417

Cardenas M.B., Wilson J.L. 2007. Exchange across a sediment–water interface with ambient groundwater discharge. Journal of Hydrology 346: 69-80.

Ciszewski D., Bijata P. 2015. Hyporheic Zone Hydrochemistry of the Mine-Polluted River. Journal of Geoscience and Environment Protection 3: 47-52, https://doi.org/10.4236/gep.2015.310008

Czapowski G., Tarkowski R. 2018. Uwarunkowania geologiczne wybranych wysadów solnych w Polsce i ich przydatność do budowy kawern do magazynowania wodoru. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 472: 53-82. https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.6905

Dębski J., Werner Z., Podemski M., Szaniawski H. 1963. Dokumentacja geologiczna złoża soli kamiennej w wysadzie solnym Rogoźno, pow. Łęczyca, woj. łódzkie (materiały nieopublikowane). NAG PIG-PIB, Warszawa.

DocPlayer. 2020. Interpretacja oceny jakości wód powierzchniowych zasilających zbiornik retencyjny na rzece Moszczenicy w Strykowie. Docplayer.pl. Online: https://docplayer.pl/13305099-Interpretacja-oceny-jakosci-wod-powierzchniowych-zasilajacych-zbiornik-retencyjny-na-rzece-moszczenicy-w-strykowie.html (data ostatniego dostępu: 21.05.2020).

Fischer H., Kloep, F., Wilzcek S., Pusch M.T. 2005. A river’s liver-microbial processes within the hyporheic zone of a large lowland river. Biogeochemistry 76: 349-371.

Geoportal (Geoportal Infrastruktury Informacji Przestrzennej). 2022. Online: https://mapy.geoportal.gov.pl/imap/Imgp_2.html (data ostatniego dostępu: 3–7.10.2022).

Giménez-Forcada E. 2010. Dynamic of Sea Water Interface using Hydrochemical Facies Evolution Diagram. Ground Water 48: 212-216, https://doi.org/10.1111/j.17456-584.2009.00649.x

Giménez-Forcada E. 2019. Use of the Hydrochemical Facies Diagram (HFE-D) for the evaluation of salinization by seawater intrusion in the coastal Oropesa Plain: Comparative analysis with the coastal Vinaroz Plain, Spain. HydroResearch 2: 76-84. https://doi.org/10.1016/j.hydres.2019.11.007

Gooseff M.N. 2010. Defining Hyporheic Zones – Advancing Our Conceptual and Operational Definitions of Where Stream Water and Groundwater Meet. Geography Compass 4/8: 945-955, https://doi.org/10.1111/j.1749-8198.2010.00364.x

Górecki M., 2017. Charakterystyka hydrologiczna i hydrochemiczna wód Moszczenicy w przekroju Gieczno. Acta Universitatis Lodziensis Folia Geographica Physica 16: 15-22, https://doi.org/dx.doi.org/10.1877/1427-9711.16.02

Górecki M., Ziułkiewicz M. 2016. The presence of geogenically saline waters in the area of salt dome Rogóźno (central Poland). Geology, Geophysics and Environment 42: 289-310, https://doi.org/10.7494/geol.2016.42.3.289

Górski J., Rasała M. 2009. Warunki hydrogeologiczne w rejonie wysadów solnych i ich znaczenie dla bezpieczeństwa gospodarczego wykorzystania struktur solnych. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 436: 121-128.

Hancock P.J. 2002. Human Impacts on the Stream-Groundwater Exchange Zone. Environmental Management 29: 763-781, https://doi.org/10.1007/s00267-001-0064-5

Harvey J.W., Bencala K.E. 1993. The effect of streambed topography on surface-subsurface water exchange in mountain catchments. Water Resources Research 29: 89- 98.

Harvey J.W., Wagner B.J., Bencala K.E. 1996. Evaluating the reliability of the stream tracer approach to characterize stream-subsurface water exchange. Water Resources Research 32: 2441-2451, https://doi.org/10.1029/96WR01268.

Hayashi M., Rosenberry D.O. 2002. Effects of ground water exchange on the hydrology and ecology of surface water. Ground Water 40: 309-316.

Hulisz P., Krawiec A., Pindral S., Mendyk Ł., Pawlikowska K. 2017. The impact of environmental conditions on water salinity in the area of the city of Inowrocław (north-central Poland). Bulletin of Geography. Physical Geography Series 13: 5-15, https://doi.org/10.1515/bgeo-2017-0009

Hycnar E., Ratajczak T. 2019. Ewaporaty solne a polskie złoża węgla brunatnego. W: E. Lewicka (red.) Aktualia i Perspektywy Gospodarki Surowcami Mineralnymi. Wyd. Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków: 191-207.

HYDRO 2018. Dane hydrogeologiczne z Centralnego Banku Danych Hydrogeologicznych dla gmin Głowno, Ozorków, Stryków i Zgierz pozyskane na podstawie wniosku o udostępnienie danych nr 238/2018 (Archiwum Katedry Geologii i Geomorfologii Uniwersytetu Łódzkiego).

Jaworski A. 1964. Powierzchniowe przejawy zasolenia na obszarze wysadu solnego w Rogóźnie koło Łodzi. Przegląd Geologiczny 12: 148-149.

Jewtuchowicz S. 1967. Geneza pradoliny warszawsko-berlińskiej między Nerem i Moszczenicą. Prace Geograficzne 62.

Jiang Q., Kaufman M.H., Jin G., Tang H., Xu J. 2022. Transition Zone Morphology Dynamics of Dissolved Oxygen (DO) in a Salinity-Impacted Hyporheic Zone. Geophysical Research Letters 49(18): 1-10, https://doi.org/10.1029/2022GL099932

Jokiel P. 2004. Zasoby wodne środkowej Polski na progu XXI wieku. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź.

Kamiński J. 1993. Późnoplejstoceńska i holoceńska transformacja doliny Moszczenicy jako rezultat zmian środowiska naturalnego oraz działalności człowieka. Acta Geographica Lodziensia 64.

Kucharski M., Sokołowski A., Olczak M. 2012. Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby eksploatacyjne złoża wód do celów leczniczych z osadów górnego oligocenu ujętych otworem M-1 w Kotowicach (materiały nieopublikowane). NAG PIG-PIB, Warszawa.

Macioszczyk A. 1988. Chemizm wód podziemnych dolin rzecznych oraz główne czynniki kształtujące go. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 347: 205-220.

Małecki J., Ziułkiewicz M. 2019. Wody zwykłe i termalne niecki łódzkiej – analiza potencjalnych zagrożeń ich eksploatacji w rejonie aglomeracji Łodzi. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 475:133-142. https://doi.org/doi.10.7306/bpig.16

Marciniak M., Chudziak Ł. 2015. A new method of measuring the hydraulic conductivity of the bottom sediment. Przegląd Geologiczny 63: 919-925.

Marciniak M., Ziułkiewicz M., Górecki M., Młynarczyk A. 2019. Warunki wymiany wody między korytem rzecznym a strefą hyporeiczną w świetle badań gradientu hydraulicznego. W: R. Czerniawski, P. Bilski (red.) Funkcjonowanie i Ochrona Wód Płynących. volumina.pl Daniel Krzanowski, Szczecin: 45-58.

Marciniak M., Ziułkiewicz M., Górecki M. 2022. Variability of water exchange in the hyporheic zone of a lowland river in Poland based on gradientometric studies. Quaestiones Geographicae 41: 143-158.

Meszczyński J., Szczerbicka M. 2002. Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:50000, ark. 590 – Zgierz.

Molewski P. 2014. Paleogeograficzne uwarunkowania odpływu wód z zastoiska warszawskiego doliną Bachorzy i pradoliną warszawsko-berlińską w czasie stadiału głównego zlodowacenia Wisły. Landform Analysis 25: 105-114, http://dx.doi.org/10.12657/landfana.025.009

Nowicka-Krawczyk P., Żelazna-Wieczorek J., Skrobek I., Ziułkiewicz M., Adamski M., Kamiński A., Żmudzki P. 2022. Persistent Cyanobacteria Blooms in Artificial Water Bodies – An Effect of Environmental Conditions or the Result of Anthropogenic Change. International Journal of Environmental Research and Public Health 19(12), 6990.

Petts G.E., Amoros C. 1996. Fluvial Hydrosystems. Chapman & Hall, Londyn, Wielka Brytania.

PGI. 2022. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy (PIG–PIB). Online: www.pgi.gov.pl/dokument ty-pig-pib-all/psh/zadania-psh/jcwpd/jcw pd-60-79/4423-karta-informacyjna-jcwpd-nr-63/file.html (data ostatniego dostępu: 23.08.2022).

Reeve A.S., Siegel D.I., Glaser P.H. 2001. Simulating dispersive mixing in large peatlands. Journal of Hydrology 242: 103-114.

Siegel D.I., Glaser P.H. 2006. The Hydrology of Peatland. W: R.K. Wieder, D.H. Vitt Boreal Peatland Ecosystems. Ecological Studies 188: 289-311.

Skorupa J., Dziewińska L. 1976. Kompleksowa interpretacja wyników badań geofizycznych dla strefy Gopło-Pabianice ze szczególnym uwzględnieniem utworów cechsztynu i podłoża. Kwartalnik Geologiczny 20: 137-156.

Sokołowski J. 1966: Rola halokinezy w rozwoju osadów mezozoicznych i kenozoicznych struktury Mogilna i synklinorium mogileńsko-łódzkiego. Wyd. Geologiczne, Warszawa.

Toth J. 1963. A theoretical analysis of ground-water flow in small drainage basins. Journal of Geophysical Research 68: 4795 -4812, https://doi.org/10.1029/JZ068i016p04795

van Dijk G., Nijp J.J., Metselaar K., Lamers L.P.M., Smolders A.J.P. 2017. Salinity‐induced increase of the hydraulic conductivity in the hyporheic zone of coastal wetlands. Hydrological Processes 31 (4): 880-890, https://doi.org/10.1002/hyp.11068

Wondzell S.M., 2011. The role of the hyporheic zone across stream networks. Hydrological Processes 3525-3532, https://doi.org/10.1002/hyp.8119

Ziułkiewicz M., Grulke R., Gajda N. 2021. Identyfikacja dopływu substancji biogennych ze strefy hyporeicznej do koryta cieku źródliskowego na obszarze podmiejskim. W: R. Czerniawski, P. Bilski (red.) Funkcjonowanie i Ochrona Wód Płynących. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie, Szczecin: 263-281.

Pobrania

Opublikowane

2022-12-20

Numer

Dział

Artykuły