Ostatni epizod vistuliańskiego chłodu: cechy diagnostyczne w obszarach ekstraglacjalnych
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2022/112/2Słowa kluczowe:
młodszy dryas, geologiczne i geomorfologiczne świadectwa ochłodzenia, świadectwa paleohydrologiczne, zdarzenia losowe, procesy morfogenetyczneAbstrakt
Epizod chłodu kończący przemiany środowiska ostatniego plejstoceńskiego okresu zimnego wyrażony jest dostrzegalnymi, choć subtelnymi zmianami w sferze abiotycznej. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na różnorodność wskaźników świadczących o zmianach środowiska podczas ochłodzenia młodszego dryasu, a także na konieczność uwzględnienia możliwości nastąpienia zdarzeń losowych. Analizie poddano obszar środkowej Polski położony w strefie ekstraglacjalnej zlodowacenia Wisły. Zdefiniowano markery paleogeograficzne, które mogą, ale nie muszą się ujawnić w zależności od geologiczno-geomorfologicznych uwarunkowań lokalnych.
Bibliografia
Bonk A., Müller D., Ramisch A., Kramkowski M.A., Noryśkiewicz A.M., Sekudewicz I., Gąsiorowski M., Luberda-Durnaś K., Słowiński M., Schwab M., Tjallingii R., Brauer A., Błaszkiewicz M. 2021. Varve microfacies and chronology from a new sediment record of Lake Gościąż (Poland). Quaternary Science Reviews 251: 106715.
Böse M. 1995. Problems of dead ice and ground ice in the central part of the North European Plain. Quaternary International 28: 123-125.
Brauer A., Haug G.H., Dulski P., Sigman D.M., Negendank J.F.W. 2008. An abrupt wind shift in western Europe at the onset of the Younger Dryas period. Nature Geoscience 1: 520-523.
Dzieduszyńska D. 2011. Ochłodzenia młodszego dryasu i jego efekty morfogenetyczne w regionie łódzkim. Acta Geographica Lodziensia 98.
Dzieduszyńska D., Petera-Zganiacz J. 2018. Smallscale geologic evidence for Vistulian decline cooling periods: case studies from the Łódź Region (Central Poland). Bulletin of the Geological Society of Finland 90 (2): 209-222.
Dzieduszyńska D.A., Kittel P., Petera-Zganiacz J., Brooks S.J., Korzeń K., Krąpiec M., Pawłowski D., Płaza D.K., Płóciennik M., Stachowicz-Rybka R., Twardy J. 2014a. Environmental influence on forest development and decline in the Warta River valley (Central Poland) during the Late Weichselian. Quaternary International 324: 99-114.
Dzieduszyńska D., Petera-Zganiacz J., Twardy J., Kittel P., Moska P., Adamiec G. 2014b. Optical dating and sedimentary record from the terrace depositional profile of the Warta River (Central Poland). Geochronometria 41: 361-368.
Forysiak J. 2005. Ewolucja doliny Warty między Burzeninem a Dobrowem w późnym czwartorzędzie. Acta Geographica Lodziensia 90.
French H.M., Goździk J.S. 1988. Pleistocene epigenetic and syngenetic frost fissures, Bełchatów, Poland. Canadian Journal of Earth Sciences 25: 2017-2027.
Gierszewski P., Brykała D., Fojutowski M., Juśkiewicz W., Kramkowski M., Tyszkowski S., Bogdanowicz W., Brauer A., Błaszkiewicz M., Kordowski J. 2022. Ewolucja małych systemów rzeczno-jeziornych na obszarach młodoglacjalnych z uwzględnieniem wpływu bobrów na ich funkcjonowanie. XXVII Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Stratygrafia Plejstocenu Polski pt. „Późno-czwartorzędowe Środowiska Sedymentacyjne Pomorza Wschodniego”. Stara Kiszewa, 5–9 września 2022: 192-196.
Goździk J.S. 1996. A permafrost evolution and its impact on some depositional conditions between 20 and 10 ka in Poland. Biuletyn Peryglacjalny 34: 53-72.
Isarin R.F.B. 1997. Permafrost distribution and temperatures in Europe during the Younger Dryas. Permafrost and Periglacial Processes 8: 313-333.
Isarin R.F.B., Renssen H. 1999. Reconstructing and modeling late Weichselian climates: the Younger Dryas in Europe as a case study. Earth Science Reviews 49: 1-38.
Isarin R.F.B., Renssen H., Vandenberghe J. 1998. The impact of the North Atlantic Ocean on the Younger Dryas climate in northwestern and central Europe. Journal of Quaternary Science 13: 447-453.
Kalińska E., Wyszomierski M. 2010. Nowe dane odnośnie do genezy i wieku form stożkopodobnych południowej części Niziny Środkowomazowieckiej. Landform Analysis 13: 27-31.
Karaszewski W. 1972. Pokrywowe utwory pyłowe w Polsce środkowej. Kwartalnik Geologiczny 16,1: 171-181.
Kasse C. 1995. Younger Dryas cooling and fluvial response (Maas River, the Netherlands). Geologie en Mijnbouw 74: 251-256.
Kasse C., Huijzer A.S., Krzyszkowski D., Bohncke S.P.J., Coope G.R. 1998. Weichselian Late Pleniglacial and Lateglacial depositional environments, Coleoptera and periglacial climatic records from central Poland (Bełchatów). Journal of Quaternary Sciences 13: 455-469.
Klatkowa H. 1989. Postwarciańskie kształtowanie górnych odcinków dolin. Przykłady z Wyżyny Łódzkiej. Acta Geographica Lodziensia 59: 61-74.
Klatkowa H. 1996. Przejawy obecności wieloletniej zmarzliny w środkowej Polsce w ciągu ostatnich 150 tys. lat. Biuletyn Peryglacjalny 35: 45-27.
Kolstrup E. 2007. Lateglacial older and younger coversand in northwest Europe: chronology and relation to climate and vegetation. Boreas 36: 65-75.
Koster E.A. 1982. Terminology and lithostratigrahic division of (surficial) sandy eolian deposits in the Netherlands: an evaluation. Geologie en Mijnbouw 61: 121-129.
Kozarski S. 1993. Late Vistulian deglaciation and the expansion of the periglacial zone in NW Poland. Geologie en Mijnbouw 72: 73-102.
Krajewski K. 1977. Późnoplejstoceńskie i holoceńskie procesy wydmotwórcze w pradolinie warszawsko-berlińskiej w widłach Warty i Neru. Acta Geographica Lodziensia 39.
Manikowska B. 1995. Aeolian differentiation in the area of Poland during the period 20–8 BP. Biuletyn Peryglacjalny 34: 125-164.
Marks L., Karabanov A., Nitychoruk J., Bahdasarau M., Krzywicki T., Majecka A., Pochocka-Szwarc K., Rychel J., Woronko B., Zbucki Ł., Hradunova A. Hrychanik M., Mamchyk S., Rylova T., Nowacki Ł., Pielach M. 2018. Revised limit of the Saalian ice sheet in central Europe. Quaternary International 478: 59-74.
Milecka K. 2022. Trójdzielność młodszego dryasu obserwowana w rozwoju torfowiska Żabieniec w środkowej Polsce. Acta Geographica Lodziensia 112: 7-17.
Müller D., Tjallingii R., Płóciennik M., Luoto T.P., Kotrys B., Plessen B., Ramisch A., Schwab M.J., Błaszkiewicz M., Słowiński M., Brauer A. 2021. New insights into lake responses to rapid climate change: the Younger Dryas in Lake Gościąż, central Poland. Boreas 50: 535-555.
Palacios D., Hughes D.H., García-Ruis J.M., Andrés N. (eds) 2023. European glacial landscapes. The last deglaciation. Elsevier, Amsterdam.
Petera-Zganiacz J., Andrzejak K. 2014. Uwarunkowania rozprzestrzenienia i właściwości serii organicznej zawierającej szczątki lasu z młodszego dryasu w Kotlinie Kolskiej. Acta Geographica Lodziensia 102: 39-51.
Petera-Zganiacz J., Dzieduszyńska D.A. 2017. Palaeoenvironmental Proxies for Permafrost Presence During the Younger Dryas, Central Poland. Permafrost and Periglacial Processes 28: 726-740.
Petera-Zganiacz J., Dzieduszyńska D.A., Milecka K., Okupny D., Słowiński M., Michczyńska D.J., Forysiak J., Twardy J. 2022. Climate and abiotic landscape controls of Younger Dryas environmental variability based on a terrestrial archive (the Żabieniec mire, Central Poland). Catena 219: 106611.
Płóciennik M., Self A., Birks H.J.B., Brooks S.J. 2011. Chironomidae (Insecta: Diptera) succession in Żabieniec bog and its palaeolake (central Poland) through the Late Weichselian and Holocene. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 307: 50-167.
Rasmussen S.O., Bigler M., Blockley S.P., Blunier T., Buchardt S.L., Clausen H.B., Cvijanovic I., Dahl-Jensen D., Johnsen S.J., Fischer H., Gkinis V., Guillevic M., Hoek W.Z., Lowe J.J., Pedro J.B., Popp T., Seierstad I. K., Steffensen J.P., Svensson A.M., Vallelonga P., Vinther B.M., Walker M.J.C., Wheatley J.J., Winstrup M. 2014. A stratigraphic framework for abrupt climatic changes during the Last Glacial period based on three synchronized Greenland icecore records: refining and extending the INTIMATE event stratigraphy. Quaternary Science Reviews 106: 14-28.
Schenk F., Valiranta M., Muschitiello F., Tarasov L., Heikkilä M., Björck S., Brandefelt J., Johansson A.V., Näslund J. O., Wohlfarth B. 2018. Warm summers during the Younger Dryas cold reversal. Nature Communications 9: 1634.
Shakesby R., Doerr S. 2006. Wildfire as a hydrological and geomorphological agent. Earth-Science Reviews 74: 269-307.
van der Hammen T., van Geel B. 2008. Charcoal in soils of the Allerød-Younger Dryas transition were the result of natural fires and not necessarily the effect of an extraterrestrial impact. Netherlands Journal of Geoscien-ces 87, 4: 359-361.
Turkowska K. 1988. Rozwój dolin rzecznych na Wyżynie Łódzkiej w późnym czwartorzędzie. Acta Geographica Lodziensia 57.
Turkowska K. 2006. Geomorfologia regionu łódzkiego. Wyd. UŁ, Łódź.
Turkowska K., Dzieduszyńska D. 2011. Local evidence of landform evolution vs. global changes – a case of Younger Dryas study in the upper Ner Valley system, central Poland. Geographia Polonica 84: 147-162.
Turkowska K., Forysiak J., Petera J., Miotk-Szpiganowicz G. 2004. A Warta River system during the Younger Dryas in the Koło Basin (Middle Poland). Quaestiones Geographicae 23: 83-107.
Twardy J., Żurek S., Forysiak J. (red.). 2010. Torfowisko Żabieniec: warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
