GWARA JAKO ŹRÓDŁO POSTAWY REGIONALISTYCZNEJ
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2024/72/5Słowa kluczowe:
regionalizm, gwary, tożsamość, autobiografistyka, autorytetyAbstrakt
W drugiej dekadzie XXI wieku w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Łódzkiego zrealizowano projekt, u podstaw którego legło przekonanie o potrzebie zdefiniowania regionalisty jego własnymi słowami. Przygotowano i rozesłano specjalny apel do regionalistów z prośbą o wypowiedzi. Kluczowe pytania badawcze brzmiały następująco: „Co oznacza dzisiaj regionalizm?”, „Co znaczy być dzisiaj regionalistą?”, „Kiedy i dlaczego ktoś się nim staje?”, „Jak zmieniają się warunki uprawiania regionalizmu?”. Wśród ponad stu wypowiedzi nadesłanych w reakcji na wystosowany apel znalazły się i takie, których autorzy i autorki podkreślali rolę gwary jako czynnika inspirującego do działań regionalistycznych. Specyfika gwarowa staje się w tym kontekście nie tylko kluczowym wyznacznikiem odrębności regionalnej, ale także elementem tożsamości oraz czynnikiem formatywnym postawy regionalistycznej oznaczającej przywiązanie do terytorium, poczucie identyfikacji ze zbiorowością i jej kulturą, pragnienie, aby sentyment do ziemi rodzinnej manifestować poprzez różne działania społeczne i instytucjonalne.
Bibliografia
Adamowski Jan, 2011, Zachowanie i eksponowanie wartości w kulturze tradycyjnej z perspektywy życia codziennego, w: M. Ausz, G. Miliszkiewicz, H. Stachyra, D. Szewczuk, red., Muzea skansenowskie we współczesnej edukacji historycznej, Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział Lublin, Lublin 2011, s. 25–34.
Bartmiński Jerzy, 1990, Folklor – język – poetyka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław Warszawa–Kraków.
Brzezińska Anna Weronika, 2014, Chłopskie źródła kultury – etnograficzny powrót do przeszłości?, w: W. Dohnal, red., Od etnografii wsi do antropologii współczesności. Tom dedykowany pamięci Profesora Józefa Burszty w setną rocznicę urodzin, Komitet Nauk Etnologicznych PAN, Instytut im. Oskara Kolberga, Poznań, s. 287–296.
Brzezińska Anna Weronika, Schmidt Jacek, red., 2014, Regiony i regionalizmy w Europie. Badania – kreacja – popularyzacje, seria „Archiwum Etnograficzne”, t. 55, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław.
Buda Stefania, 2012, Regionalistyka, pasja i życie, w: D. Kasprzyk, red., Kim jesteś, regionalisto? Sylwetki, opinie, diagnozy, Uniwersytet Łódzki, Interdyscyplinarny Zespół Badania Wsi, Łódź, s. 158 169.
Chomicz Beata Krystyna, 2012, Kresowianka w Toruniu, w: D. Kasprzyk, red., Kim jesteś, regionalisto? Sylwetki, opinie, diagnozy, Uniwersytet Łódzki, Inter¬dyscyplinarny Zespół Badania Wsi, Łódź, s. 205 209.
Cygan Stanisław, 2011, Przejawy świadomości językowej mieszkańców wsi końca XX wieku na przykładzie Lasocina na Kielecczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Kielce.
Daniłowicz Paweł, Sztabiński Franciszek, 1992, Nowe spojrzenie na ankietę pocztową. Jak uzyskano 70% zwrotów, w: Z. Gostkowski, red., Analizy i próby technik badawczych w socjologii, t. 9: Problemy humanizacji procesu badawczego, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa, s. 123–141.
Dyczewski Leon, 2013, Etos regionalisty, w: L. Zarębska, red., W kręgu przyjaźni, Świętokrzyskie Towarzystwo Regionalne, Zagnańsk–Kielce, s. 33–41.
Głomska Janina, 2010, Wrastanie w regionalizm kaszubski, w: D. Kasprzyk, red., Ja – regionalista. Refleksje, stanowiska, komentarze, Uniwersytet Łódzki, Interdyscyplinarny Zespół Badania Wsi, Łódź, s. 74–76.
Gołębiowski Bronisław, 2002, Przełomy wieków. Od kulturozbieractwa do Internetu, Oficyna Wydawnicza „Stopka”, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża.
Grabowski Bartłomiej, 2018, Regionalizm to miłość do ziemi i ludzi, w: D. Kasprzyk, red., My, regionaliści. W stronę autowizerunku, Fundacja Ważka, Wrocław, s. 111–116.
Juraszek Teresa, 2014, Quo vadis regionalisto?, w: D. Kasprzyk, red., Być regionalistą. Inspiracje, autodefinicje, perspektywy, Uniwersytet Łódzki, Interdyscyplinarny Zespół Badania Wsi, Łódź, s. 27 35.
Kasprzyk Damian, 2014, Regionaliści sami o sobie – rzecz o pewnym projekcie badawczym, jego realizacji i wstępnych wnioskach, „Zeszyty Wiejskie”, z. 20, s. 211–226.
Kasprzyk Damian, 2016, Wieś i jej kulturowe wartości w autobiograficznych narracjach regionalistów, w: H. Czachowski, V. Wróblewska, red., Kultura wsi w ego¬dokumentach, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 249–263.
Kasprzyk Damian, 2020, Regionaliści i (ich) książki, w: Z. Szczerbik, Z. Włodarczyk, D. Kasprzyk, red., Blisko i daleko. Sympozjum regionalistów – Praszka 2019, Wieluńskie Towarzystwo Naukowe, Muzeum w Praszce, Uniwersytet Łódzki, Wieluń–Praszka–Łódź, s. 7–18.
Kocurek Danuta, 2014, Gwara wyznacznikiem tożsamości regionalnej (na przy¬kładzie gwary śląskiej regionu pszczyńskiego), „Cieszyński Almanach Pedagogiczny”, t. 3, s. 45–55.
Kowalczyk Ryszard, 2014, Interdyscyplinarne i społeczne ujęcia regionalizmu, „Przegląd Wielkopolski”, nr 2, s. 18–29.
Kurek Halina, 2017, Funkcja gwary w tekście, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 64, s. 137–146.
Maćkowiak Krzysztof, 2011, U źródeł polskiej świadomości językowej (X–XV wiek), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Marcinkowska Ewa, 2003, O prekursorach regionalizmu polskiego, „Rocznik Historyczny Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego”, nr 19, s. 23–38.
Markocka Magdalena, 2014, Regionalizm w Polsce – tradycja i współczesność (wybrane zagadnienia), „Seminare”, t. 35, nr 3, s. 147–157.
Nowicka Ewa, Wrona Anna, 2015, Regionalizm czy nowa etniczność? Wieś podhalańska w XXI wieku, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków.
Obracht Prondzyński Cezary, 2002, Kaszubi. Między dyskryminacją a regionalną podmiotowością, Instytut Kaszubski w Gdańsku, Uniwersytet Gdański, Gdańsk.
Obracht Prondzyński Cezary, 2007, Kaszubi dzisiaj. Kultura – język – tożsamość, Instytut Kaszubski w Gdańsku, Gdańsk.
Orkan Władysław, 1946, Listy ze wsi i inne pisma społeczne. Wybór, Gebethner i Wolff, Warszawa.
Osowski Błażej, 2021, Świadomość językowa na temat gwary wśród mieszkańców Konina i okolic, „Socjolingwistyka”, t. 35, s. 213–225.
Pelcowa Halina, 2009, Trwanie i przemijanie w języku i obyczajowości wiejskiej, w: J. Adamowski, J. Styk, red., Tradycja w tekstach kultury, seria „Tradycja dla współczesności. Ciągłość i zmiana”, t. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin, s. 89–100.
Piotrowska Weronika, 2019, Badanie świadomości językowej mieszkańców wsi na Kurpiach – prolegomena, „Prace Filologiczne”, t. LXXIII, s. 321–342.
Poniedziałek Jacek, 2011, Regionalizm na Warmii i Mazurach, „Studia Regionalne i Lokalne”, nr 4, s. 51–67.
Poniedziałek Jacek, red., 2015, Wokół regionalizmu. Formy i odmiany kwestii regionalnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego, Olsztyn.
Prawelska Skrzypek Grażyna, Matykowski Roman, 2002, Tożsamość regio¬nalna i jej przeobrażenia we współczesnej Polsce, w: J. Sagan, M. Czepczyński, red., Wybrane problemy badawcze geografii społecznej w Polsce, Uniwersytet Gdański, Katedra Geografii Ekonomicznej, Gdańsk, s. 63–72.
Prawelska Skrzypek Grażyna, Matykowski Roman, 2003, Współczesne ob¬icza regionalizmu. Analiza przypadków w Polsce, w: A. Kojder, K.Z. Sowa, red., Los i wybór. Dziedzictwo i perspektywy społeczeństwa polskiego. Pamiętnik XI Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego Rzeszów–Tyczyn, 20–30 września 2000 r., Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, s. 229–255.
Rancew Sikora Dorota, Woroniecka Grażyna, Obracht Prondzyński Cezary, red., 2009, Kreacje i nostalgie. Antropologiczne spojrzenie na tradycje w nowoczesnych kontekstach, Polskie Towarzystwo Socjologiczne, Warszawa.
Reichan Jerzy, Woźniak Kazimierz, 2001, Perspektywy polskiej leksykografii gwarowej, w: J. Sierociuk, red., Gwary dziś. 1. Metodologia badań, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań, s. 33–42.
Rodys Andrzej, 2018, Czy warsawianista to regionalista?, w: D. Kasprzyk, red., My, regionaliści. W stronę autowizerunku, Fundacja Ważka, Wrocław, s. 139–142.
Rybicka Elżbieta, 2012, Czy możliwa jest „polifonia pamięci” w literackich badaniach regionalnych? Na przykładzie pogranicza polsko niemieckiego, w: M. Mi¬kołajczyk, E. Rybicka, red., Nowy regionalizm w badaniach literackich: badawczy rekonesans i zarys perspektyw, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków, s. 165–207.
Rzążewski Franciszek, 2012, Wynurzenia stoczkowskiego „nastańca”, w: D. Kasprzyk red., Kim jesteś, regionalisto? Sylwetki, opinie, diagnozy, Uniwersytet Łódzki, Interdyscyplinarny Zespół Badania Wsi, Łódź, s. 183–191.
Rzetelska Feleszko Ewa, 1993, Rola nazewnictwa w tworzeniu poczucia regionalnego, w: K. Handke, red., Region, regionalizm – pojęcia i rzeczywistość, Sla¬wistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 151–160.
Sagan Bielawa Mirosława, 2023, Świadomość językowa mieszkańców Górnego Śląska przesiedlonych z dawnych województw południowo wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej, „Slavistica Vilnensis”, Vol. 68(1), s. 44–58.
Sroka Bronisław, 2014, Regionalizm – jak to rozumieć?, w: D. Kasprzyk, red., Być regionalistą. Inspiracje, autodefinicje, perspektywy, Uniwersytet Łódzki, Inter¬dyscyplinarny Zespół Badania Wsi, Łódź, s. 89–95.
Synowiec Helena, 1998, Gwara w edukacji regionalnej, „Polonistyka”, nr 5, s. 276–182.
Świst Roman, 2018, Czy jestem regionalistą?, w: D. Kasprzyk, red., My, regionaliści. W stronę autowizerunku, Fundacja Ważka, Wrocław, s. 37–47.
Tambor Jolanta, 2006, Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Wabik Małgorzata, 2014, „Drzewo umiera…”, w: D. Kasprzyk, red., Być regionalistą. Inspiracje, autodefinicje, perspektywy, Uniwersytet Łódzki, Interdyscyplinarny Zespół Badania Wsi, Łódź, s. 17–25.
Wasilewski Krzysztof, 2020, Regionalizm otwarty jako praca organiczna na pograniczu, w: J. Gołota, M. Przybylski, red., Praca organiczna na Kurpiowszczyźnie na tle innych regionów zamieszkałych przez Polaków, Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Adama Chętnika w Ostrołęce, Ostrołęka, s. 115–129.
Węglarz Stanisław, 1997, Tutejsi i inni. O etnograficznym zróżnicowaniu kultury ludowej, seria „Łódzkie Studia Etnograficzne”, t. XXXVI, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Łódź–Wrocław 1997.
Woźniak Hieronim, 2014, „Przystac” żywieckim regionalistą, w: D. Kasprzyk red., Być regionalistą. Inspiracje, autodefinicje, perspektywy, Uniwersytet Łódzki, Interdyscyplinarny Zespół Badania Wsi, Łódź, s. 97–105.
Żeromski Stefan, 1923, Snobizm i postęp, Wydawnictwo J. Mortkowicza, Warszawa–Kraków.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
