„Góra” i „dół” w postrzeganiu świata przez nosicieli gwary: „raj – ziemia – piekło”
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2023/71/12Słowa kluczowe:
gwary ukraińskie, koncept, góra/dół, kultura duchowa, językowy obraz światAbstrakt
W artykule przedstawiono podstawowe ujęcia teoretyczne dotyczące terminu koncept, podjęto próbę jego redefinicji, nawiązując do prac współczesnych badaczy, wskazano podstawowe zasady analizy konceptu. Zawarta w artykule analiza obejmuje pojęcia GÓRA / DÓŁ, które stanowią werbalizację pojęć kultury duchowej, a ściślej triady niebo – ziemia – piekło. Pojęcie GÓRY reprezentują nazwy związane z niebem (гóри небéсні, горá госпóдня, горíшне, гóрниця Сіóнська), a pojęcie DOŁU nazwy związane z ziemią (діл земни́ й, доли́ на світовá, долище, межигори земнí, падíл зéмний, падóлок, юдóль) i piekłem (діл, долище пресподнє, доли́ на пéкла, преспóдня). Badanie umożliwiło wskazanie dwóch opozycji semantycznych: niebo / ziemia i niebo / piekło. Na podstawie analizy materiałów dialektalnych i historycznych przedstawiono jednostki strukturalno-semantyczne, które tworzą pole nominalne pojęć GÓRA / DÓŁ. Przedmiot badań został systematycznie przedstawiony na poziomie ogólnodialektalnym, wyjaśniono osobliwości reprezentacji pojęć w gwarach ukraińskich, ujawniono ich terytorialne zróżnicowanie. Nacisk został położony na znaczenie materiałów gwarowych, ponieważ to właśnie badanie gwar pozwala na odtworzenie fragmentów gwarowego obrazu świata, które nie zostały zwerbalizowane w języku literackim.
Bibliografia
Bartmiński Jerzy, 2007, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, v: J. Bartmiński, red., Językowe podstawy obrazu świata, wyd. 2, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 76–88.
Афанасьев Александр, 1865, Поэтические воззрения славян на природу. Опыт сравнительного изучения славянских преданий и верований, в связи с мифическими сказаниями других родственных народов, т. 1, Изданіе К. Солдатенкова, Москва/Afanasev Aleksandr, 1865, Poeticheskie vozzreniia slavian na pryrodu. Opyt sravnitelnoho izucheniia slavianskikh predanii i verovanii, v sviazi s mificheskimi skazaniiami druhikh rodstvennykh narodov, t. 1, Izdanie K. Soldatenkova, Moskva.
Гриценко Павло, 1984, Моделювання системи діалектної лексики, Наукова думка, Київ/Hrytsenko Pavlo, 1984, Modeliuvannia systemy dialektnoi leksyky, Naukova dumka, Kyiv.
Дзендзелівський йосип, 1973, Лексика демонології у драмі-феєрїї Лесі Українки „Лісова пісня”, в: Леся Українка: Публікації. Статті. Дослідження, Наукова думка, Київ, с. 155–177/Dzendzelivskyi Yosyp, 1973, Leksyka demonolohii u drami-feierii Lesi Ukrainky „Lisova pisnia”, v: Lesia Ukrainka: Publikatsii. Statti. Doslidzhennia, Naukova dumka, Kyiv, s. 155–177.
Єрмоленко Світлана, 2009, мінлива стійкість мовної картини світу, „Мовознавство”, 3–4, с. 94–103/Yermolenko Svitlana, 2009, Minlyva stiikist movnoi kartyny svitu, „Movoznavstvo”, 3–4, s. 94–103
Кобилянський Броніслав, 1980, Східнокарпатські міфоніми, „Мовознавство”, 1, с. 41–49/Kobylianskyi Bronislav, 1980, Skhidnokarpatski mifonimy, „Movoznavstvo”, 1, s. 41–49.
Ле Ґофф Жак, 2007, Середньовічна уява, Літопис, Львів/Le Goff Zhak, 2007, Serednovichna uiava, Litopys, Lviv.
Огар Анна, 2016, Вербалізація концептуальної опозиції небо-земля в українській поезії ХХ ст., в: М. Федурко, ред, Рідне слово в етнокультурному вимірі, Дрогобицький державний педуніверситет ім. Івана Франка, Дрогобич, с. 137–143/Ohar Anna, 2016, Verbalizatsiia kontseptualnoi opozytsii nebo-zemlia v ukrainskii poezii ХХ st., v: M. Fedurko, red, Ridne slovo v etnokulturnomu vymiri, Drohobytskyi derzhavnyi peduniversytet im. Ivana Franka, Drohobych, s. 137–143.
Ястремська Тетяна, 2021, Моделювання українського діалектного простору: концепти верх / низ, Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича НАН України, Львів, https://chtyvo.org.ua/authors/Yast remska_Tetiana/Modeliuvannia_ukrainskoho_dialektnoho_prostoru_ko ntsepty_verkh__nyz/(доступ: 25.02.2023)/Yastremska Tetiana, 2021, Modeliuvannia ukrainskoho dialektnoho prostoru: kontsepty verkh / nyz, Instytut ukrainoznavstva im. I. Krypiakevycha NAN Ukrainy, Lviv, https:// chtyvo.org.ua/authors/Yastremska_Tetiana/Modeliuvannia_ukrainskoho _dialektnoho_prostoru_kontsepty_verkh__nyz/ (dostup: 25.02.2023).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
