„Chłop je mięso, kiedy kura chora albo on chory”, czyli o ludowej wegekuchni w świetle krajeńskiej leksyki

Abstrakt

Kulinaria jawią się jako jedno z najobszerniejszych i najbardziej heterogenicznych pól tematycznych na gruncie (nie tylko) polszczyzny ludowej. Biorąc pod uwagę niezmierzone bogactwo kultury żywieniowej polskiej wsi, ów fakt nie powinien budzić większego zdziwienia. Najwyżej cenionym – dzięki swoim walorom odżywczym i smakowym – komponentem tradycyjnej wiejskiej diety było bezsprzecznie mięso. Jednakże ze względu na minimalizm konsumpcyjny i rygoryzm żywieniowy kuchnia ludowa opierała się w szczególności na zbożach, warzywach, owocach i nabiale. Przetwory i potrawy mięsne – jako niebywały rarytas – gościły na chłopskim stole od święta. Nie inaczej było na Krajnie. Celem artykułu jest trójpłaszczyznowa – genetyczna, geograficzna oraz semantyczna – analiza krajeńskiego słownictwa kulinarnego związanego z kuchnią jarską (wegetariańską), wpisującego się w pięć subpól: 1) produkty i potrawy zbożowe, 2) warzywa oraz przetwory i potrawy warzywne, 3) owoce i przetwory owocowe, 4) grzyby, 5) nabiał i potrawy nabiałowe. Przedmiot podjętych dociekań stanowią w głównej mierze kulinaryzmy wyekscerpowane z opracowań leksykograficznych (Słownictwa krajniackiego. Słownika gwary wsi Podróżna w Złotowskiem Władysława Brzezińskiego [1982–2009] i Małego słownika gwary krajeńskiej Jowity Kęcińskiej-Kaczmarek [2017]) oraz atlasów gwarowych (Atlasu językowego kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich [1964–1978] i Atlasu języka i kultury ludowej Wielkopolski [1979–2005]) dokumentujących językowe dziedzictwo Krajny. Materiał ten uzupełniają dane pochodzące z regionalnych książek kucharskich, a także amatorskich słowniczków gwarowych