Становление норм дистрибуции букв и и ы после ц в русском письме

Abstrakt

W artykule – na materiale takich gazet, jak vesti-kuranty z XVII w., „Vedomosti” z czasów Piotra I, „Sankt-Peterburgskie Vedomosti” i „Moskovskie Vedomosti” z wieków XVIII i XIX – omówiono kształtowanie się normy uzualnej w zakresie użycia liter и/ы po ц. Vesti-kuranty i „Vedomosti” wy­kazują stałe użycie litery ы po ц w morfemach rodzimych – wbrew tradycji literackiej i zaleceniom w podręcznikach do gramatyki języka cerkiewnosłowiańskiego. Z kolei w zapożyczeniach zaobser­wowano stałą tendencję do używania w tej pozycji и/i. Szczególnie często występują wyrazy zapo­życzone z końcówką -ция, które po 1710 roku są zapisywane tylko przez i, co można wytłumaczyć specyfiką ówczesnej wymowy. Już w latach dwudziestych XVIII w. wykształcił się uzus, zgodnie z którym po ц pisze się ы, z wyjątkiem wyrazów zapożyczonych, w których po ц stale notuje się tyl­ko и/i. Do wyjątków należy również zaliczyć niewielką grupę zapożyczeń przejętych za pośrednic­twem polskim (цымбала, цынга, цырюльник, цыфра), wobec których później w Słowniku akade­mickim i pracach J. Grota z dziedziny ortografii został skodyfikowany zapis цы, chociaż nie w pełni konsekwentnie (цыфирь – цифра).