Церковнослов’янізми із коренем -мук-/-муч- в староукраїнських пам’ятках XVI–XVII ст / Cerkiewnosłowianizmy z rdzeniem -muk-/-muč- w zabytkach staroukraińskich z XVI–XVII wieku
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2020/68/7Słowa kluczowe:
słowniki historyczne i współczesne, zabytki piśmiennictwa ukraińskiego, semantyka, cerkiewnosłowianizmyAbstrakt
W artykule przedstawiono wyniki badań, których przedmiotem były wyrazy cerkiewnosłowiańskie zawierające rdzeń -muk-/-muč-. Za bazę źródłową posłużyły zabytki piśmiennictwa ukraińskiego XVI–XVII wieku (akta, dokumenty sądowe, testamenty, opisy zamków, uniwersały kancelarii hetmańskich, dokumenty wspólnot kościelnych i szkolnych, kroniki, dzieła religijne, polemiczne i beletrystyczne, zabytki literatury naukowej i edukacyjnej, literatury liturgicznej, dziedzictwa epistolarnego itp.) wchodzące do korpusu źródeł Słownika języka ukraińskiego XVI – pierwszej połowy XVII wieku pod redakcją D. Hrynczyszyna i innych oraz Słownika historycznego języka ukraińskiego pod redakcją E. Tymczenki. Stwierdzono, że powyższe słowniki notują ponad trzydzieści różnych pod względem budowy wyrazów i fonetyczno-graficznych wariantów form wyrazowych z rdzeniem -muk-/-muč-.
Podczas badań skupiono się przede wszystkim na analizie etymologicznej badanych leksemów, zmierzającej do ustalenia ich semantycznego etymonu, przy czym zauważono, że część cerkiewnosłowiańskich form wyrazowych to kalki z języka greckiego.
Przeprowadzona analiza wykazała także, że abstrakcyjne cerkiewnosłowianizmy z rdzeniem -muk-/-muč-, zaświadczone w zabytkach XVI–XVII wieku, nie uległy znaczącym zmianom semantycznym w historii leksyki ukraińskiej. Niektóre natomiast słowa zostały częściowo zmodyfikowane semantycznie, w szczególności te, które weszły w skład stałych zwrotów języka ukraińskiego XVI i XVII wieku, a inne nabrały znaczenia przenośnego.
Historia analizowanych leksemów nie jest jednakowa: zdecydowana większość zbadanych cerkiewnosłowianizmów zachowała się do dziś w ukraińskim języku literackim, a także w mowie potocznej; część funkcjonuje w ukraińskiej praktyce liturgicznej.
Bibliografia
Biłousenko Petro, 1993, Istorija sufiksalnoji systemy ukrajinsʹkoho imennyka (nazwy czołowiczoho rodu), Kyjiwsʹkyj derżawnyj pedahohicznyj instytut, Kyjiw.
Biłousenko Petro ta inszi, 2010, Narysy z istoriji ukrajinsʹkoho słowotworennia (imennykowi konfiksy), TOW „LIPS” ŁTD, Zaporiżżia–Krywyj Rih.
Dydyk-Meusz Hanna, 2018, Kombinatoryka w ukrainsʹkij mowi XVI–XVIII stolitʹ: teorija, praktyka, słownyk: monohrafija, Instytut ukrajinoznawstwa im. I. Krypjakewycza NAN Ukrajiny, Lwiw.
Krowycʹka Olha, 2005, Ukrajinsʹka łeksykohrafija: teorija i praktyka, Instytut ukrajinoznawstwa im. I. Krypjakewycza NAN Ukrajiny, Lwiw.
Myronczuk Oleksandr, 2014, Nazwy czyniw swiatosti w istoriji relihijnoho stylu ukrajinsʹkoji mowy: awtoref. dys. kand. fiłoł. nauk: 10.02.01 – ukrajinsʹka mowa, Instytut ukrajinsʹkoji mowy NAN Ukrajiny, Kyjiw.
Sztandenko Ulana, 2008, Widimennyj sufiksalnyj słowotwir dijesliw u staroukrainsʹkij mowi XIV–XVIII st., Instytut ukrainsʹkoji mowy NAN Ukrajiny, Kyjiw.
Wojtiw Hanna, 2015, Semantyczna istorija słowa „myr[ъ]” w ukrajinsʹkij mowi XVI – perszoji połowyny XVII st., w: Nowi doslidżennia pamjatok kozackoji doby w Ukrajini. Zbirnyk naukowych statej.
Pryswiaczujetʹsia 100-riczcziu wid dnia narodżennia I. K. Swiesznikowa, wyp. 24, Centr pamjatkoznawstwa NAN Ukrajiny i UTOPIK, Kyjiw, s. 412–415.
