Co jedzą i jak gotują Polacy na Brasławszczyźnie? Słownictwo i słowotwórstwo gwarowe
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2020/68/2Słowa kluczowe:
gwary polskie na Białorusi, słownictwo kulinarne, zapożyczenia, słowotwórstwo, wpływy kulturowe, BrasławszczyznaAbstrakt
Przygotowywanie jedzenia jest nieodłącznym składnikiem kultury narodowości i komponentem językowego obrazu świata. Szczególnie bogate i różnorodne są tu obszary pograniczne, zwykle wieloetniczne i wielojęzykowe, dające możliwość obserwacji wzajemnych wpływów kulturowo-językowych. Cechą charakterystyczną słownictwa kulinarnego na takich obszarach jest nie tylko występowanie wariantów fonetycznych i leksykalnych różnych nazw, ale także leksyka dotycząca przygotowywania specyficznych potraw lokalnych, tradycyjnych czy też znanych w całej Słowiańszczyźnie. Polacy na Brasławszczyźnie przygotowują więc zarówno białoruskie bliny, botwinę, pomaczkę, sołoduchę, tłuczaniki, jak i tradycyjne potrawy polskie: kluski, zacierki, pęcak, kisiel, a często także potrawy, które różnią się tylko nazwą pęcak i pęsak, kluski i klocki. W artykule podjęto próbę pokazania frekwencji par synonimicznych (wyraz rodzimy – zapożyczenie, wyraz podstawowy – zdrobnienie) na podstawie elektronicznego korpusu tekstów mówionych ludności polskiej z Brasławszczyzny (np. zupa – sup, kasza – krupy, herbata – czaj). Słownictwo w tym opracowaniu jest postrzegane zarówno w aspekcie kulturowym, jak i językowym – od strony nominacji oraz zjawisk derywacji zachodzących w polszczyźnie brasławskiej. Przedstawiono formanty rzeczownikowe, za których pośrednictwem tworzone są nazwy kulinariów, a także czasowniki i derywaty nazywające procesy związane z przygotowywaniem jedzenia.
Bibliografia
Adamowski Jan, Tymochowicz Mariola, red., 2018, Dziedzictwo kulinarne w kontekstach tradycyjnych i współczesnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Ananiewa Natalia, 2017, Nazwy potraw w polskich gwarach na Litwie, Białorusi i Syberii wobec przemian cywilizacyjnych, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. LXIV, s. 5–12.
Borejszo Maria, 1996, Nazwy zestawione we współczesnym słownictwie kulinarnym, w: M. Białoskórska, red., Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. III, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 109–119.
Czerwiński Tomasz, 2014, Pożywienie kluczem do poznania kultury – uwagi o jadle pogranicza mazowiecko-litewsko-białoruskiego, w: K. Snarski, A. Żułpa, red., W krainie wielu tradycji. Badania etnograficzne na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim z XX i początkach XXI wieku, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Muzeum Okręgowe w Suwałkach, Fundacja Slawistyczna, Warszawa – Suwałki, s. 257–271.
Domański Henryk, Karpiński Zbigniew, Przybysz Dariusz, Straczuk Justyna, 2015, Wzory jedzenia a struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Dubisz Stanisław, 1994, O „urządzeniu” kuchni Króla JM Stanisława Augusta, „Napis. Pismo Poświęcone Literaturze Okolicznościowej i Użytkowej”, t. 1, s. 113–134.
Falińska Barbara, 1991, Z badań nad regionalizmami w słownictwie kulinarnym, w: K. Handke, red., Regionalizmy w języku familijnym (zbiór studiów), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, s. 79–88.
Halbański Maciej Erwin, 1986, Leksykon sztuki kulinarnej, Wydawnictwo Watra, Warszawa.
Kamler Anna, Pietrzkiewicz Dorota, Seroka Katarzyna, red., 2018, Polska i świat przez kuchnię. Studia o dziedzictwie kulinarnym, Wydawnictwo Cogito, Warszawa.
Lawrence Anthony, Program korpusowy AntConc3.4.4, Faculty of Science and Engineering, Waseda University, Japan, http://www.antlab.sci.waseda.ac.jp/software.html (dostęp: 10.10.2016).
Łukaszuk Irena, 2005, Rosyjskie nazwy kulinariów na tle języków słowiańskich, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
Markowski Andrzej, 1994, Kuchnia w języku, czyli o nazwach produktów kulinarnych, w: M. i J. Łozińscy, wybór i oprac., Wokół stołu i kuchni, Wydawnictwo Tenten, Warszawa, s. 129–141.
Przymuszała Lidia, Świtała-Trybek Dorota, 2017, Językowo-kulturowy obraz kulinariów w paremiach śląskich, w: U.
Kolberowa, S. Mizerova, red., Paremie narodów słowiańskich, t. VIII, Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Ostrawskiego, Ostrawa, s. 17–28.
Rieger Janusz, 2004, Jak badać współczesne słownictwo kresowe?, w: J. Rieger, red., Studia nad polszczyzną kresową, t. XI, Wydawnictwo Semper, Warszawa, s. 23–33.
Rieger Janusz, 2012, O słownictwie dzisiejszej polszczyzny na Ukrainie i metodach jej badania, w: M. Mirkulovska, red., Prilozina Oddelenie to za lingvistika i literaturna nauka pri MANU, br. 37/I /2011, Makedonska Akademija na naukite i umetnostite, Skopje, s. 121–128.
Rieger Janusz, 2014, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Brasławszczyźnie, Wydawnictwo Sub Lipa, Warszawa.
Straczuk Justyna, 2013, Cmentarz i stół. Pogranicze prawosławno-katolickie w Polsce i na Białorusi, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Świtała-Trybek Dorota, Przymuszała Lidia, 2018, Dobry żur, kiej w nim szczur. Dziedzictwo kulinarne Śląska w tekstach kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
Witaszek-Samborska Małgorzata, 2005, Studia nad słownictwem kulinarnym we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Zakhutska Oksana, 2018, Słownictwo kulinarne gwary polskiej wsi Dorohań w Żytomierskiem, „Slavia Orientalis”, t. LXVII, nr 2, s. 325–349.
Ананьева Наталия, 1990, Вариантность и синонимия в названиях частей тела в польских говорах Казахстана, w: J. Rieger, W. Werenicz, red., Studia nad polszczyzną kresową, t. V, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, s. 185–204./Ananjewa Natalija, 1990, Wariantnost’ i sinonimija w nazwanijach czastiej tieła w polskich goworach Kazachstana, w: J. Rieger, W. Werenicz, red., Studia nad polszczyzną kresową, t. V, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, s. 185–204.
Гурко Александра и др., 2012, Кто живет в Беларуси, Беларуская Навука, Минск./Gurko Aleksandra i dr., 2012, Kto żywiot w Biełarusi, Biełaruskaja Nawuka, Minsk.
Перепись населения 2009. Национальный состав населения республики Беларусь, т. 3. Минск 2011, http://www.belstat.gov.by (dostęp: 10.11.2017)./Pieriepiś nasielenija 2009. Nacionalnyj sostaw respubliki Biełaruś, t. 3, Minsk 2011.
Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі i яе пагранічча, 1979–1986, т. 5, Навука і тэхніка, Мінск./Słownik białoruskich gwar północno-zachodniej Białorusi i jej pogranicza, 1979–1986, t. 5, Nawuka i technika, Minsk.
