Częstość występowania reliktowych struktur szczelin mrozowych i prognozowanie wzoru poligonalnego – podejście ilościowe
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1986/30/7Słowa kluczowe:
struktury kontrakcji termicznej wykrywanie poligonów, symulacje układów poligonalnych, paleotemperatury, młodszy dryas, SzkocjaAbstrakt
Lokalizacja pięćdziesięciu reliktowych szczelin mrozowych odsłoniętych w osadach sandrowych ze zlodowacenia Devensian w jednej ze szkockich żwirowni została zmapowana, a zaobserwowany rozkład szczelin porównano z podobnymi danymi uzyskanymi na podstawie pomiarów transektów wykonanych z użyciem zdjęć lotniczych oraz opublikowanych map sieci szczelin mrozowych w Europie i Ameryce Północnej. Pomiary te dostarczyły szeregu empirycznych, predykcyjnych równań łączących rozkład struktur szczelinowych obserwowanych wzdłuż liniowych przekrojów z powierzchniowym układem powiązanych sieci poligonalnych, co z kolei umożliwia przewidywanie dawnych średnic poligonów oraz przypuszczalnych układów poligonalnych. Chociaż niektóre ze struktur szczelinowych wydają się być pochodzenia syngenetycznego, większość ma charakter epigenetyczny i prawdopodobnie pochodzi z okresu młodszego dryasu. Częstość występowania klinów oraz przewidywane średnice poligonów w szkockim żwirowisku są zbliżone do aktywnych klinów lodowych w północnej Alasce i Arktycznej Kanadzie, co sugeruje, że w czasie młodszego dryasu wieloletnia zmarzlina była prawdopodobnie rozległa, a średnie roczne temperatury wschodniej Szkocji były nawet o 16°C niższe niż obecnie.
Bibliografia
Barton, E. D. and David, F. N., 1956 - Tests for randomness of points on a line. Biometrika, 43; p. 104-112.
Bergerson, O. F. and Follestad, B. A., 1971 - Evidence of fossil ice wedges in Early Weichselian deposits at Foss-Eikjeland, Jaeren, south-west Norway. Norsk Geogr. Tidsskr., 25; p. 39-45.
Black, R. F., 1969 - Climatically significant fossil periglacial phenomena in north central United States. Biuletyn Peryglacjalny, 20; p. 225-238.
Black, R. F., 1976 - Periglacial features indicative of permafrost: ice and soil wedges. Quatern. Res., 6; p. 3-26.
Clapperton, C. M. and Sugden, D. E., 1977 - The Late Devensian glaciation of north-east Scotland. in: Studies in the Scottish Lateglacial environment. Pergamon Press (Eds.: J. M. Gray and J. J. Lowe); p. 1-13;
Clark, P. J. and Evans, F. C., 1954 - Distance to nearest neighbour as a measure of spatial relationships in population. Ecology, 35; p. 445-53.
Common, R. and Galloway, R. W., 1958 - Ice wedges in Midlothian: a note. Scott. Geogr. Mag., 74; p. 44-46.
Corte, A. and Higashi, A., 1964 - Experimental research on desiccation cracks in soil. U.S. Army Material Comrnand, Gold Reg. Res. Eng. Lab., Hanover, New Hampshire, Res. Report 66; 72 p.
Dacey, M. F., 1960 - The spacing of river towns. Ann. Assoc. Amer. Geogr., 50; p. 59-61
Dostovalov, B. N. and Popov, A. I., 1966 - Polygonal systems of ice wedges and conditions of their development. in: Proc. 1st Internat. Permafrost Conf., Nat. Acad. Sci., Nat. Res. Counc., Publ. 1287; p. 63-71.
Dylik, J., 1966 - Problems of ice-wedge structures and frost-fissure polygons. Biuletyn Peryglacjalny, no. 15; p. 241-291.
Ebdon, D., 1976 - On the underestimation inherent in the commonly used formulae. Area, 8; p. 165-169.
FitzPatrick, E. A., 1956 - Progress report on the observations of periglacial phenomena in the British Isles. Biuletyn Peryglacjalny, 4; p. 99-115.
FitzPatrick, E. A., 1958 - An introduction to the periglacial geomorphology of Scotland. Scott. Geogr. Mag., 74; p. 28-36.
Friedman, J. D., Johansson, C. E., Oskarsson, N., Svensson, H., Thorarinsson, S. and Williams, R. S., Jr., 1971 - Observations on Icelandic polygon surfaces and palsa areas. Photo-interpretation and field studies. Geogr. Annaler, 53; p. 115-145.
Galloway, R. W., 1961a - Ice wedges and involutions in Scotland. Biuletyn Peryglacjalny, no. 10; p. 169-193.
Galloway, R. W., 1961b - Periglacial phenomena in Scotland. Geogr. Annaler, 43; p. 348-353.
Goździk, J. S., 1964 - L'étude de la répartition topographique des structures périglacjaires. Biuletyn Peryglacjalny, 14; p. 217-249
Goździk, J., 1973 - Geneza i pozycja stratygraficzna struktur peryglacjalnych w środkowej Polsce (summary: Origin and stratigraphical position of periglacial structures in Middle Poland). Acta. Geogr. Lodziensia, 31; 117 p.
Gray, J. M. and Lowe, J. J., 1977 - The Scottish Lateglacial environment: A synthesis. in: Studies in the Scottish Lateglacial environment. Pergamon Press (eds.: J. M. Grey and J. J. Lowe); p. 163-181.
Gruhn, R. and Bryan, A. L., 1969 - Fossil ice wedge polygons in southeast Essex, England. in: The periglacial environment. Past and present. McGill-Queen's Univ. Press, Montreal, (ed., T. L. Péwé); p. 351-363.
Jahn, A., 1977 - Classification of the Pleistocene frost- and ice-wedge structures. Biuletyn Peryglacjalny, 27; p. 175-177.
King, L. J., 1969 - Statistical analysis in geography. Prentice Hall Inc.; 288 p.
Lachenbruch, A. H., 1962 - Mechanics of thermal contraction cracks and ice-wedge polygons in permafrost. U.S. Geol. Surv., Spec. Paper, 70; 69 p.
Lachenbruch, A. H., 1966 - Contraction theory of ice-wedge polygons: a qualitative discussion. In: Proc. 1st Internat. Permafrost Conf., 1965, Nat. Acad. Sci., Nat. Res. Counc., Publ. 1287; p. 63-71.
Lowe, J. J. and Walker, M. J. C., 1977 - The reconstruction of the Lateglacial environment in the southern and eastern. Grampian Highlands. in: Studies in the Scottish Lateglacial environment. Pergamon Press (Eds.: J. M. Gray and J. J. Lowe); p. 101-118.
Maack, A., 1967 - Fossil ice-wedge polygons in the Kunes and Båtsfjord areas. Lund Stud. in Geogr., ser. A, 40; p. 41-57.
Mackay, J. R., 1972 - The world of underground ice. Ann. Assoc. Amer. Geogr., 62; p. 1-22.
Mackay, J. R., 1974 - Ice-wedge cracks, Garry Island, North West Territories. Canad. Jour. Earth Sci., 11; p. 1366-1386.
Mackay, J. R., 1977 - The width of ice-wedges. Geol. Survey of Canada, Paper 77-1A; p. 43-44.
Maizels, J. K., 1976 - A comparison of present-day and Pleistocene proglacial environments, with particular reference to morphology and sedimentology. Unpub. Ph. D. thesis, Univ. of London; 675 p.
Maizels, J. K., 1981 - Freeze-thaw experiments in the simulation of sediment cracking patterns Occasional Paper No. 13, Dept. Geogr., Bedford Coll,, Univ. London; 34 p.
McLellan, A. G., 1969 - The last glaciation and deglaciation of central Lanarkshire. Scott. Jour. Geol., 5; p. 248-268.
McManus, J., 1966 - An ice-wedge and associated phenomena in the Lower Limestone Series of Fife. Scott. Jour. Geol., 2; p. 259-264.
Morgan, A. V., 1971 - Polygonal patterned ground of Late Weichselian age in the area north west of Wolverhampton, England. Geogr. Annaler, 53; p. 146-156.
Öhrngren, S., 1967 - Polygon fields on the Lakesfjord, Finnmark. Lund Stud. in Geogr., ser. A, 40; p. 58-67.
Paterson, I. B., 1974 - The supposed Perth Readvance in the Perth district. Scott. Jour. Geol., 10; p. 53-66.
Pearson, E. S., 1963 - Comparison of tests for randomness of points on a line. Biometrika, 50; p. 315-325.
Péwé, T. L., 1966 - Paleoclimatic significance of fossil ice-wedges. Biuletyn Peryglacjalny, 15; p. 65-73.
Péwé, T. L., 1973 - Ice wedge casts and past permafrost distribution in North America. Geoforum, 15; p. 15-26.
Péwé, T. L., Church, R. E. and Anderson, M. J., 1969 - Origin and paleoclimatic significance of large-scale patterned ground in the Donnelly Dome Area, Alaska. Geol. Soc. Amer., Spec. Paper 103; 87 p.
Pinder, D. A., 1978 - The elimination of under-estimation in nearest-neighbour analysis. Disc. Paper No. l, Dept. Geogr., Univ. Southampton; 18 p.
Pinder, D. A. and Witherick, M. E., 1973 - Nearest-neighbour analysis of linear point patterns. Tijdschr. v. Econ. en Soc. Geogr., 64; p. 160-163.
Pissart, A., 1968 - Les polygones de fente de gel de l'Ile Prince Patrick (Arctique Canadien - 76° lat. N). Biuletyn Peryglacjalny, 17; p. 171-180.
Pissart, A., 1970 - Les phénomènes physiques éssentiels liés au gel, les structures periglaciaires qui en resultent et leur signification climatique. Ann. Soc. Geol. Belg., 93; p. 7-49.
Rapp, A. and Annersten, L., 1969 - Permafrost and tundra polygons in northern Sweden. in: The periglacial environment. Past and present. McGill-Queen's Univ. Press, Montreal (ed T. L. Péwé); p. 65-91.
Rice, R. J., 1959 - A frost wedge in Angus. Scott. Geogr. Mag., 75; p. 50-51.
Rose, J., 1975 - Raised beach gravels and ice wedge casts at Old Kilpatrick, near Glasgow. Scott. Jour. Geol., 11; p. 15-21.
Seppälä, M., 1966 - Recent ice wedge polygons in eastern Enontekiö, northernmost Finland. Publ. Inst. Geogr. Univ. Turku, 42; p. 273-287.
Sibley, D., 1976 - On pattern and dispersion. Area, 8; p. 163-165.
Sissons, J. B., 1967 - Glacial stages and radiocarbon dates in Scotland. Scott. Jour. Geol., 3; p. 375-381.
Sissons, J. B., 1974a - Glacial readvances in Scotland. in: Problems of the deglaciation of Scotland. Jour. St. Andrews Geogr., Spec. Publ., 1; p. 5-15.
Sissons, J. B., 1974b- A Late-glacial ice cap in the central Grampians, Scotland. Inst. Brit. Geogr. Trans., 62; p. 95-114.
Sugden, D. E., 1974 - Deglaciation of the Cairngorms and its wider implications. in: Problems of the deglaciation of Scotland. Jour. St. Andrews Geogr., Spec. Publ., 1; p. 17-28.
Svensson, H., 1962 - Tundra polygons. Photographic interpretation and field studies in north-Norwegian polygon areas. Norges Geol. Unders., 223; p. 298-327.
Svensson, H., 1969 - Open fissures in a polygonal net on the Norwegian arctic coast. Biuletyn Peryglacjalny, 19; p. 389-398.
Svensson, H., 1972 - The use of stress situations in vegetation for detecting ground conditions on aerial photographs. Photagrammetria, 28; p. 75-87.
Svensson, H., 1973 - Distribution and chronology of relic polygon patterns on the Laholm Plain, the Swedish west coast. Geogr. Annaler, 55; p. 159-175.
Svensson, H., 1976 - Relic ice wedge polygons revealed on aerial photographs from Kaltenkirchen, northern Germany. Geogr. Tidsskr., 75; p. 8-12.
Vincent, P., 1976 - The general case: how not to measure spatial point patterns. Area, 8; p: 161-163.
Walters, J. C., 1978 - Polygonal patterned ground in central New Jersey. Quatern. Res., 10; p. 42-54.
