Reliktowe lodowce skalne w środkowoeuropejskich górach średnich. Aktualny stan wiedzy

Abstrakt

Ponownie przeanalizowano formy terenu w środkowoeuropejskich górach średnich, które zostały już zdefiniowane jako reliktowe lodowce skalne lub przynajmniej zasugerowano, że nimi są. Pod uwagę wzięto następujące lokalizacje: Meiβner (Niemcy), Karkonosze (Czechy i Polska), Hrubý Jeseník (Czechy), Masyw Ślęży (Polska) i Jura Berneńska.

Wszystkie te formy terenu zostały zbadane pod kątem ich cech morfologicznych i tam gdzie to możliwe sedymentologicznych, które zostały zdefiniowane przez BARSCH (1996b) jako diagnostyczne dla reliktowych lodowców skalnych. Porównanie pokazuje, że żadna z tych form nie spełnia wszystkich wymaganych kryteriów i że nie ma jednej cechy geomorfologicznej wspólnej dla nich wszystkich. Jednak niewątpliwie rozwinęły się one w wyniku powolnego ruchu regolitu w dół zbocza. Na podstawowe pytanie dotyczące roli lodu śródmiąższowego w ich ewolucji nie można ostatecznie odpowiedzieć w świetle dostępnych danych sedymentologicznych. Wręcz przeciwnie, mikromorfologia i wymiary, a także ich kontekst geomorfologiczny wskazują, że większość z nich wymagała lodu międzywęzłowego do uformowania się, a zatem rzeczywiście można je nazwać lodowcami skalnymi.

Zgodnie z morfologią i przypuszczalnym pochodzeniem formy terenu można podzielić je na cztery grupy: (1) lodowce skalne w kształcie języka, wykazujące stosunkowo wyraźną morfologię, która przypomina relief aktywnych lodowców skalnych, (2) embrionalne, płatowate lodowce skalne typu usypiskowego, (3) cechy, które prawdopodobnie rozwinęły się w wyniku deformacji lodu nagromadzonego między blokami, a zatem można je nazwać lodowcami skalnymi, ale nie wykazują wyraźnego reliefu; przypominają one „lodowce kurumowe” znane z Syberii oraz (4) inne formy terenu, które można nazwać lodowcami skalnymi tylko wtedy, gdy ich struktura potwierdzałaby znaczenie lodu śródmiąższowego w ich rozwoju.

Wszystkie obiekty występują na zboczach skutecznie przemodelowanych przez procesy peryglacjalne, o czym świadczą wyraźne mikroreliefy pokryw blokowych, torów lub tarasów krioplanacyjnych, a źródłem gruzu jest usypisko lub piarg. W większości przypadków ukształtowanie terenu rozwinęło się na zboczach zbudowanych z masywnych skał magmowych lub metamorficznych i tylko embrionalne lodowce skalne w Jurze rozwinęły się z gruzu wapiennego. Kształt lodowców skalnych, a miejscami także ich lokalizacja, były kontrolowane przez lokalną topografię.

Ze względu na brak możliwości datowania ilościowego, wiek reliktowych lodowców skalnych nie może być precyzyjnie określony, jednak wydaje się, że większość z nich rozwinęła się podczas zimnej fazy (lub faz?) ostatniego zlodowacenia.