Prace parlamentarne nad reformą prawa wyborczego w Sejmie III kadencji (1930–1935)
DOI:
https://doi.org/10.26485/SW/2020/29/3Słowa kluczowe:
ordynacja wyborcza, autorytaryzm, wybory pośrednie, kryzys parlamentaryzmu, konstytucja, Sejm, Senat, prezydentAbstrakt
W artykule przedstawiono proces przygotowania i uchwalenia ordynacji wyborczych w Sejmie III kadencji (1930–1935). Proces reformy prawa wyborczego stanowił ostatni etap zmian w ustroju politycznym państwa, którego konsekwencją było ustanowienie systemu autorytarnego. Eliminacja z uczestnictwa w akcie wyborczym partii politycznych, które zostały zastąpione przez organizacje społeczne i organy samorządu, realizowała jeden z najważniejszych postulatów rządów sanacyjnych. Wprowadzenie elementów wyborów pośrednich, między poprzez delegację trzeciej części składu Senatu oraz wybór pozostałych przez wojewódzkie ko-legia wyborcze, utrwalało przewagę głowy państwa wśród organów państwa, a jednocześnie potwierdzało omnipotencję obóz piłsudczykowski w życiu politycznym. Poza omówieniem głównych zasad nowego prawa wyborczego przedstawione zostały również główne koncepcje jego zmian, formułowane w polskiej myśli politycznej prawnej na przełomie lat 20. i 30. XX wieku. Zaakcentowano również istotne dla całego procesu i dotychczasowej praktyki parlamentarnej, spory wokół sposobu procedowania przedłożonych Sejmowi projektów.
Bibliografia
Bełcikowska Alicja. 1935. Partie polityczne i związki zawodowe w Polsce wobec wyborów do Sejmu i Senatu w 1935 r. Warszawa: „Awangarda” Towarzystwo Międzynarodowego Handlu Książką Polską.
Car Stanisław, Podoski Bohdan (oprac.). 1935. Ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu. Warszawa: Księg. Powszechna.
Chojnowski Andrzej. 1986. Piłsudczycy u władzy: dzieje Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Cybichowski Zygmunt. 1939. Na szlakach nacjonalizmu. Warszawa: Gebethner i Wolff.
Deryng Antoni. 1936. „Zasady nowej ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 16 (1).
Dubanowicz Edward. 1926. Rewizja Konstytucji. Poznań: Wielkopolska Księgarnia Naukowa Karola Rzepeckiego.
Filipowicz Tytus. 1936. O polską myśl polityczną: przemówienie wygłoszone w sali Resursy Obywatelskiej w Warszawie dnia 26 lutego 1936 r, oraz wytyczne programowe Polskiej Partii Radykalnej. Warszawa [s.n.].
Gdulewicz Ewa, Gwiżdż Andrzej, Witkowski Zbigniew. 1990. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1935 r. W Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu. T. 2. Red. Marian Kallas. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Głowacki Bogdan. 1970. Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej 1929–1935. Warszawa: Książka i Wiedza.
Kacperski Kamil. 2007. System wyborczy do Sejmu i Senatu u progu Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Komarnicki Wacław. 1937. Ustrój państwowy Polski współczesnej. Geneza i system. Wilno [s.n.].
Kulesza Władysław Tadeusz. 1985. Koncepcje ideowo-polityczne obozu rządzącego w Polsce w latach 1926–1935. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Makowski Wacław. 1939. Nauka o państwie. Warszawa: Komitet Wydawniczy Podręczników Akademickich.
Niedziałkowski Mieczysław. 1930. Demokracja parlamentarna w Polsce. Warszawa: Księg. Robotnicza.
Radomski Grzegorz. 2009. Samorząd terytorialny w myśli politycznej Narodowej Demokracji 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Rewizja konstytucji. Opinia zbiorowa grona prawników. 1929. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka.
Singer Bernard. 1990. Od Witosa do Sławka. Warszawa: Wydawnictwo Verum.
Sioma Marek. 2015. „Koncepcja władzy i spór o elitę obozu piłsudczykowskiego w latach 1935–1939. Zarys zagadnienia”. Dzieje Najnowsze XLVII (4).
Srokosz Jacek. 2011. „Elitarystyczne koncepcje Walerego Sławka oraz próby ich realizacji”. Imponderabilia. Biuletyn Piłsudczykowski 3.
Stein Emil, Thaler Arnold (oprac.). 1935. Kodeks wyborczy: Nowa Konstytucja wraz z ustawami o ordynacji wyborczej do Sejmu, Senatu i wyborze prezydenta Rzeczypospolitej: rozporządzenia wykonawcze. Kraków: Udziałowa Spółka Wydawnicza.
Świtalski Kazimierz. 1992. Diariusz 1919–1935. Warszawa: Czytelnik.
Trzaska-Chrząszczewski Aleksander. 1939. Przypływy i odpływy demokracji. Warszawa: Polityka.
Winiarski Bohdan. 1937. Mowy konstytucyjne. Poznań [s.n.].
Władyka Wiesław. 1977. Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach 1926–1935. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wojtacki Maciej (oprac.). 2013. Prace Komisji Konstytucyjnej Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej II kadencji (1928–1930). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Żarnowski Janusz. 1965. Polska Partia Socjalistyczna w latach 1935–1939. Warszawa: Książka i Wiedza.
Archiwum Akt Nowych w Warszawie. List Ludwika Waszkiewicza do Walerego Sławka z 24 czerwca 1935. Sygn. 41, Sygn. 68, 3–4. Zespół Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem.
Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu. (1935). Sygn. 41, 9–10. Zespół Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem. Sekretariat Generalny.
Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu. (1935). Sygn. 68, 1–2. Zespół Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem. Klub Parlamentarny.
Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Sprawozdanie z drugiego posiedzenia Komisji Konstytucyjnej Koła Gospodarczego odbytego 27 kwietnia 1931 r. (1931). Sygn. 4. Zespół Akta Artura Dobieckiego.
Biblioteka Polskiego Ośrodka Kulturalno-Społecznego w Londynie. Diariusz. (b.d.m.w.). Sygn. 817. T. I–II. Jerzy Drobnik. Diariusz.
Instytut Polski i Muzeum Sikorskiego w Londynie. Pamiętnik Hermana Liebermana. (b.d.m.w.). Kol. 167. T. IV. Kolekcja Hermana Liebermana.
Ankieta Konstytucyjna Sejmu R.P. 1931. Cz. I–III. Warszawa [s.n.].
Komarnicki Wacław. 1930. O Konstytucję Narodową: stanowisko Stronnictwa Narodowego w sprawie rewizji konstytucji oraz tekst projektu rewizji złożonego przez Klub Narodowy w Komisji Konstytucyjnej Sejmu. Warszawa: Zarząd Główny Stronnictwa Narodowego.
Piasecki Adam. 1931. Tezy konstytucyjne Marszałka Piłsudskiego. Referat wygłoszony w dniu 28 lutego 1931 r. u marszałka senatu Władysława Raczkiewicza, Warszawa.
Prace Komisji Konstytucyjnej Sejmu. 1932–1934. T. I–IV, Warszawa: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.
Referat o ordynacji wyborczej wygłoszony przez posła M. Szawlewskiego na posiedzeniu Prezydium Partii Pracy 30 kwietnia 1935 r. (b.d.m.w.) [na prawach rękopisu].
Sejm RP. Druki Sejmowe. Sejm III kadencji. 1930–1935. Warszawa: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.
Sejm RP. Sprawozdania stenograficzne Sejmu III kadencji. 1930–1935. Warszawa: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.
Senat RP. Sprawozdania stenograficzne Senatu III kadencji. 1930–1935. Warszawa: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawa z dnia 8 lipca 1935 o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej, (Dz.U. nr 47, poz. 321).
Ustawa z 28 lipca 1922 roku Ordynacja wyborcza do Sejmu (Dz.U. nr 66, poz. 590).
Ustawa z 28 lipca 1922 roku Ordynacja wyborcza do Senatu (Dz.U. nr 66, poz. 591).
Ustawa z 8 lipca 1935 roku Ordynacja wyborcza do Sejmu (Dz.U. nr 47, poz. 319).
Ustawa z 8 lipca 1935 roku Ordynacja wyborcza do Senatu (Dz.U. nr 47, poz. 320).
„Dyskusja nad projektami ordynacji wyborczych”. Kurier Poznański, 14 czerwca 1935, nr 270.
„Exodus opozycji z komisji senackiej”. Czas, 16 czerwca 1935, nr 163.
J.W. (ps.), „Ostatnia rozgrywka”. Dziennik Poznański, 16 czerwca 1935, nr 138.
„Klub B.B.W.R. Dni bez chwały”. Robotnik, 6 lipca, 1935, nr 202.
„Korporacjonizm polski”, Czas, 31 lipca 1935, nr 207.
Mackiewicz Stanisław (Cat). „Jesteśmy legitymistami konstytucji 23 kwietnia”. Słowo, 7 listo-pada 1936, nr 306.
Mackiewicz Stanisław (Cat). „Kraj stawia ultimatum rządowi”. Słowo, 2 listopada, 1936, nr 301.
Niedziałkowski Mieczysław. „Czy to będzie zwycięstwo”. Robotnik, 14 czerwca 1935, nr 182.
Niedziałkowski Mieczysław. „Nowy parlament. W fikcyjnym świecie”. Robotnik, 4 października 1935, nr 307.
Niedziałkowski Mieczysław. „Po wyborach B.B.W.R. Upadek całego poglądu na świat”. Robotnik, 15 września 1935, nr 292.
Niedziałkowski Mieczysław. „W przededniu. Nowe prądy”. Robotnik, 22 września 1935, nr 293.
„Nowa konstytucja w komisji Senatu”. Dziennik Poznański, 9 stycznia 1935, nr 13.
„O projektach «ordynacyjnych» B.B. Przemówienie wiceprezesa parlamentarnego Klubu Narodowego prof. dr Bohdana Winiarskiego”. Kurier Poznański, 14 czerwca 1935, nr 269.
„Obrady Ch.D.”. Czas, 18 czerwca 1935, nr 165.
„Obrady nad projektem pełnomocnictw”. Gazeta Polska, 26 października 1935, nr 297.
„Obrady Sejmowej Komisji Konstytucyjnej. Zakończenie dyskusji szczegółowej”. Czas, 16 czerwca 1935, nr 163.
„Około sesji Sejmu i ordynacji wyborczej. Przegrupowanie lewicy sanacyjnej”. Kurier Poznański, 28 maja 1935, nr 243.
„Ordynacja wyborcza”. Kurier Warszawski, 25 maja 1935, nr 143.
„Ordynacja wyborcza w komisji konstytucyjnej. Prawo wyborcze do Senatu”. Kurier Warszawski, 17 czerwca 1935, nr 164.
„Ordynacja wyborcza w komisji sejmowej”. Kurier Warszawski, 16 czerwca 1935, nr 163.
„Ozon i ordynacja wyborcza”. Głos Narodowy, 19 lutego 1939, nr 50.
„Pełnomocnictwa”. Gazeta Polska, 20 października 1935, nr 291.
„Projekt B.B.W.R. Przyjęty za podstawę dyskusji szczegółowej”. Dziennik Poznański, 15 czerwca 1935, nr 137.
„Projekt Konstytucji B.B. w Komisji senackiej”. Kurier Warszawski, 8 stycznia 1935, nr 8.
„Projekt Konstytucji w Senacie”. Dziennik Wileński, 17 stycznia 1935, nr 16.
„Projekty ordynacji wyborczych w komisjach. Mówcy podkreślali sprzeczność projektów z nową konstytucją”. Kurier Poznański, 13 czerwca 1935, nr 268.
„Przyszła ordynacja wyborcza”. Czas, 2 maja 1935, nr 119.
„Reforma wyborcza w Sejmie”, Kurier Warszawski, 1 czerwca 1935, nr 149.
Rogowicz Jerzy. „Czego to dowodzi?”. Kurier Warszawski, 1 czerwca 1935, nr 149.
„Rozwiązanie Rady Miejskiej”. Ilustrowana Republika, 3 lipca 1935, nr 180.
Rybarski Roman. „Absenteizm polityczny”. Kurier Poznański, 10 września 1935, nr 412.
„Sejm o sytuacji wewnętrznej”. Gazeta Polska, 19 lutego 1939, nr 50.
Stroński Stanisław. Co znaczą wnioski B.B.. Kurier Poznański, 12 czerwca 1935, nr 265.
„Uchwały Rady Naczelnej PPS”. Robotnik, 2 lipca 1935, nr 198.
„Walka o prawo wyborcze. Mowa referenta wniosku Z.P.P.S. Tow. Mieczysława Niedziałkowskiego”. Robotnik, 14 czerwca 1935, nr 179.
„Walka o prawo wyborcze. To nie będzie Senat żadnej „elity”; to będzie po prostu Senat przywileju klasowego. Ordynacja wyborcza do Senatu w Komisji Konstytucyjnej Sejmu”. Robotnik, 18 czerwca 1935, nr 184.
„Wybory do Senatu”. Czas, 15 września 1935, nr 253.
„Wytyczne nowej Konstytucji. Przemówienie prezesa Walerego Sławka na Akademii Legionowej”. Gazeta Polska, 8 sierpnia 1933, nr 216.
„Z komisji senackiej”. Kurier Poznański, 13 czerwca 1935, nr 268.
„Z komisji senackiej”. Kurier Poznański, 14 czerwca 1935, nr 270.
„Z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. Monitor Polski 1935, nr 149.
„Zakończenie obrad komisji konstytucyjnej Sejmu”. Dziennik Poznański, 22 czerwca 1936, nr 142.
Znamierowski Czesław. „Ordynacja wyborcza do ciała ustawodawczego”. Gazeta Polska, 22 sierpnia 1935, nr 233.
Znamierowski Czesław. „Ordynacja wyborcza do ciała ustawodawczego”. Gazeta Polska, 23 sierpnia 1935, nr 234.
