Polsko-żydowskie pogranicze językowe – stan i perspektywy badań

_________________________________

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/RKJ/2019/67/11

Słowa kluczowe:

pogranicze językowe, język hebrajski, język jidysz, polszczyzna Żydów

Abstrakt

Polsko-żydowskie pogranicze językowe powstało w wyniku zetknięcia się ograniczonej terytorialnie jednojęzycznej kultury polskiej z wielojęzyczną i aterytorialną kulturą żydowską. W wyniku tego zetknięcia doszło do szeregu interferencji językowych, a także do ukształtowania się socjolektu mieszanego (polszczyzny Żydów) i języka mieszanego (jidysz – zgodnie z teorią slawocentryczną). Artykuł poświęcony jest omówieniu stanu polskich rozważań nad wzajemnymi wpływami polsko- -żydowskimi w dziedzinie językowej i ogólnemu zarysowaniu perspektyw badawczych, zwłaszcza w obrębie socjolingwistyki historycznej i dialektologii kontrastywnej.

 

BIBLIOGRAFIA

Adalberg Samuel, 1890, Przysłowia żydowskie, „Wisła”, nr 4, s. 166–187.

Adamczyk Angelika, 2018, Hebrew and Polish: Mutual Influences and Their Contribution in Creating Polish Criminal’s Jargon, „Polish Political Science Yearbook”, vol. 47, s. 424–435.

Altbauer Mosze, 1929, O błędach ortograficznych i gramatycznych w zadaniach polskich Żydów przemyskich, „Język Polski”, R. IV, s. 105–110; R. V, s. 139–146.

Altbauer Mosze, 1932, O słownictwie polskiem Żydów, „Miesięcznik Żydowski”, t. 2, s. 184–187.

Altbauer Mosze, 2002, Wzajemne wpływy polsko-żydowskie w dziedzinie językowej, wyb. i oprac. M. Brzezina, Polska Akademia Umiejętności, Kraków.

Beider Alexander, 2015, Origins of Yiddish Dialects, Oxford University Press, Oxford.

Berkelhammer Wilhelm, 1924, Problem asymilacji, „Nowe Życie”, t. 2, z. 4–6, s. 284–289.

Bieńkowska Danuta, 1990, Rola glos marginalnych w przekładzie Biblii J.J. Wujka, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, t. 23, s. 21–29.

Brzezina Maria, 1986, Polszczyzna Żydów, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Brzezina Maria, 2000, Profesor Mosze Altbauer. 12 X 1904 – 15 X 1998. Sylwetka uczonego, „Studia Judaica”, R. 3, nr 1(5), s. 21–41.

Brzezina-Strycharska Maria, 2009, Socjostylistyka a dzieje literatury polskiej. Studia nad stylizacją językową w utworach literackich, Collegium Colombinum, Kraków.

Bułat Mirosława, 2008, „Cwiszn cwej teaters” – na pograniczu dwóch teatrów. Źródła jidysz w badaniach nad kontaktami międzykulturowymi w polskim teatrze – kilka przypomnień, szereg uzupełnień, w: E. Geller, M. Polit, red., Jidyszland – polskie przestrzenie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 121–141.

Ciesłowska Klaudia, 2017, Realizacja stylizacji na polszczyznę Żydów w angielskich przekładach „Meira Ezofowicza” Elizy Orzeszkowej, „Language and Literary Studies of Warsaw”, no. 7, s. 72–86, https://www.researchgate.

net/publication/327034368_Language _and_Literary_Studies_of_Warsaw_vol_7_2017 (dostęp: 4.03.2019).

Czyżewski Feliks, red., 2001, Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin.

Czyżewski Feliks, Olejnik Marek, Pihan-Kijasowa Alicja, red., 2015, Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych: w 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, Lublin.

Datner Helena, 2007, Ta i tamta strona. Żydowska inteligencja Warszawy drugiej połowy XIX wieku, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa.

Długosz-Kurczab owa Krystyna, 1994, Biblizmy w języku staropolskim, „Napis”, seria I, s. 27–48.

Dubisz Stanisław, Nagórko Alicja, red., 1994, Granice i pogranicza – język i historia. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej, Elipsa Dom Wydawniczy, Warszawa.

Dulewiczowa Irena, 1992, Problem wewnętrznej granicy języka na tle słowiańskich badań porównawczych, w: K. Handke, red., Słowiańskie pogranicza językowe, Polska Akademia Nauk, Warszawa, s. 37–43.

Dyhr Morgens, Zint Ingeborg, 1988, Lubliner Jiddisch: ein Beitrag zur Sprache und Kultur des Ostjiddischen im 20. Jahrhundert anhand eines Idiolekts, Niemeyer Verlag, Tübingen.

Elyada Aya, 2012, A Goy who Speaks Yiddish. Christians and the Jewish Language in Early Modern Germany, Stanford University Press, Stanford.

Estreicher Karol, 1903, Szwargot więzienny, Księgarnia D.E. Friedleina, Kraków.

Fałowski Adam, 2010, Czy bachur/bachor przybył do Polski ze Wschodu?, „LingVaria”, t. 2(10), s. 193–197.

Gajek Michał, 2016, Wpływy polskie w jidysz według „History of the Yiddish Language” Maxa Weinreicha – przegląd i próby weryfikacji, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 51, s. 88–118.

Geller Ewa, 1993, Jidysz – język „mieszany”?, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 30, s. 167–179.

Geller Ewa, 1994, Jidysz – język Żydów polskich, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Geller Ewa, 1999, Hidden Slavic Structure in Modern Yiddish, w: W. Röll, red., Jiddische Philologie. Festschfrift für Erika Timm, Niemeyer Verlag, Tübingen, s. 65–90.

Geller Ewa, 2001, Warschauer Jiddisch, Niemeyer Verlag, Tübingen.

Geller Ewa, 2003, Rola badań slawocentrycznych w postrzeganiu języka jidysz, w: K. Pilarczyk, red., Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, s. 419–436.

Geller Ewa, 2008, Spory o genezę języka jidysz, w: E. Geller, M. Polit, red., Jidyszland – polskie przestrzenie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 17–43.

Geller Ewa, 2010, The Polonization of Yiddish: A Path towards Language-shift?, „Jews and Slavs”, vol. 22, s. 95–108, https://www.academia.edu/31366035/Yiddish_a_Jewish_National_Language_at_100._Jews_and_Slavs_vol. 22 (dostęp: 30.10.2019).

Geller Ewa, 2012, Inwieweit ist Jiddisch sprachtypologisch eine ‘warme’ Sprache, w: R. Hammel, M. Łaziński, red., Sprache im Kulturkontext. Festschrift für Alicja Nagórko, Peter Lang Verlag, Frankfurt nad Menem–Berlin–Berno, s. 397–420.

Geller Ewa, 2013, Knaanic Glosses as Code-Switching Phenomenon, w: O. Bláha, L. Uličná, R. Dittman, red., Knaanic Language. Structure and Historical Background. Proceedings of a Conference Held in Prague on October 25–26, 2012, Academia, Prague, s. 108–128.

Geller Ewa, Polit Monika, red., 2008, Jidyszland – polskie przestrzenie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

Gorlińska Dobrochna, 2015, Żydzi w administracji skarbowej polskich władców czasu rozbicia dzielnicowego, Societas Vistulana. Towarzystwo Naukowe, Kraków.

Grudzińska Marta, 2003, Szyfr, „Scriptores”, nr 2, s. 72–75.

Grycan Magdalena, 2013, O skomplikowanej sytuacji językowej polskich Żydów w międzywojniu, „Acta Philologica”, t. 44, s. 15–24.

Harshav Benjamin, 2011, Wielojęzyczność, „Cwiszn”, nr 1–2, s. 7–9.

Jagodzińska Agnieszka, 2008, Pomiędzy. Akulturacja Żydów Warszawy w drugiej połowie XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.

Jakimiszyn Anna, 2005, Statut krakowskiej gminy żydowskiej z roku 1595 i jego uzupełnienia, Księgarnia Akademicka, Kraków.

Janiak Bronisława, 2004, Pogranicze językowe polsko-wschodniosłowiańskie (na podstawie fleksji ukraińskiej i polskiej gwary Niemirowa nad Bugiem), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Kamińska Maria, 1991, Stylizacja na polszczyznę Żydów w łódzkich tekstach mówionych, „Prace Językoznawcze”, nr 19, s. 78–82, http://www.sbc.org.pl/Content/82430/11.pdf (dostęp: 2.01.2019).

Kahn Lily, Rubin Aaron D., red., 2017, Handbook of Jewish Languages, Brill, Leiden–Boston.

Kasperek Jolanta, 2012, Stylizacja językowa na polszczyznę Żydów w utworze Karola Miarki „Mosiek Spekulant”, „Język w Komunikacji”, nr 2, s. 103–110, http://www.humanum.org.pl/ images/jwk/jwk2.pdf (dostęp: 2.01.2019).

Labocha Janina, 1997, Polsko-czeskie pogranicze na Śląsku Cieszyńskim: zagadnienia językowe, Księgarnia Akademicka, Kraków.

Kondrat Agata, [b.r.], Wpływ języków słowiańskich na jidysz, https://docplayer.pl/8720682-Dr-agata-kondrat-wplyw-jezykow-slowianskich-na-jidysz.html (dostęp: 18.03.2019).

Kondrat Agata, 2008, Slawizmy leksykalne w polu semantycznym nazw ubiorów w języku jidysz, „Studia Germanica Gedanensia”, t. 17, s. 267–274.

Kondrat Agata, 2013, Der jidischer schneiderer. Żydowsko-polski kontakt językowy na przykładzie pola semantycznego ‘krawiectwo’ w języku jidysz, rozprawa doktorska, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.

Krasowska Anna, 2019, Polszczyzna Żydów w szmoncesie kabaretowym. Zjawiska fonetyczne, w: K. Lisczyk, M. Maciołek, Społeczność w języku – język w społeczności, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 23–42.

Kupf er Franciszek, Lewicki Tadeusz, oprac., 1956, Źródła hebrajskie do dziejów Słowian i niektórych innych ludów środkowej i wschodniej Europy. Wyjątki z pism religijnych i prawniczych XI–XIII w., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.

Landau-Czajka Anna, 2006, Syn będzie Lech... O asymilacji Żydów w Polsce międzywojennej, Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.

Malec Maria, 2009, Dopisek onomastyczny do artykułu R. Rosoła o pochodzeniu wyrazu „bachor”, „Język Polski”, R. 84, z. 4–5, s. 336–338.

Małocha-Krupa Agnieszka, 1994, Żydowskie zapożyczenia leksykalne w socjolekcie przestępczym, „Język a Kultura”, t. 10, s. 135–170. Migut Milena, 2003, Iwrit, „Scriptores”, nr 2, s. 75–77.

Milewski Stanisław, 1971, Gwara przestępcza i jej przenikanie do języka ogólnego, „Poradnik Językowy”, z. 2, s. 91–101.

Moszyński Leszek, 1994, Komentarz, w: H. von Rothe, F. Scholz, red., Biblia to jest Księgi starego i Nowego Przymierza. In der Übersetzung des Simon Budny, Nieśwież, Zasław 1571–1572. Herausgegeben von Hans Rothe und Friedrich Scholz. Księgi Nowego Przymierza Kto pospolicie Nowym Testamentem zową z wielką pracą y pilnym poprawieniem z Greckiego na Polski ięzyk przetłumaczone, seria „Biblia Slavica”, seria II „Polnische Bibeln”, Ferdinand Schöningh, Paderborn–München–Wien–Zürich.

Nalewajko-Kulikow Joanna, 2009, Obywatel Jidyszlandu: rzecz o żydowskich komunistach w Polsce, Wydawnictwo Neriton, Warszawa.

Nalewajko-Kulikow Joanna, 2011, Pochwała wielojęzyczności, „Cwiszn”, nr 1–2, s. 14–18.

Ogonowski Jerzy, 2000, Uprawnienia językowe mniejszości narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1939, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.

Ohr[enstein] Jerzy, 1905, Polszczyzna w żargonie żydowskim, Drukarnia L. Straszewicza, Warszawa.

Olszowy-Schlanger Judith, 2014, Fragmenty rękopisów hebrajskich w Bibliotece Jagiellońskiej i ich znaczenie dla badań historii intelektualnej Żydów krakowskich w średniowieczu, w: S. Gąsiorowski, red., Studia żydowskie w Polsce, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, s. 149–161.

Ożóg Kazimierz, 2010, Ślady kultury żydowskiej w języku polskim, „Kwartalnik Edukacyjny”, nr 6, s. 3–11.

Panas Władysław, 1996, Pismo i rana. Szkice o problematyce żydowskiej w literaturze polskiej, Wydawnictwo Dabar, Lublin.

Popowska-Tab orska Hanna, 1965, Dawne pogranicze językowe polsko-dolnołużyckie (w świetle danych toponomastycznych), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.

Prokop-Janiec Eugenia, 1992, Międzywojenna literatura polsko-żydowska jako zjawisko kulturowe i artystyczne, Wydawnictwo Universitas, Kraków.

Prokop-Janiec Eugenia, 2008, Pogranicze polsko-żydowskie: języki, kultury, literatury, w: E. Geller, M. Polit, red., Jidyszland – polskie przestrzenie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 107–120.

Prokop-Janiec Eugenia, 2013, Pogranicze polsko-żydowskie – topografie i teksty, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Prokop-Janiec Eugenia, red., 2014, Polacy – Żydzi: kontakty kulturowe i literackie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Prokopczuk Oleg, red., 2001, Wschód – Zachód: pogranicze kultur: kultura, literaturoznawstwo, językoznawstwo. Materiały z II międzynarodowej konferencji naukowej, Słupsk 14–15.09.2000 r., Wydawnictwo Uczelniane Akademii Pomorskiej, Słupsk.

Pryłucki Nojech, 1917, Nojech Prilutskis zamlbicher far jidiszn folklor, filologje un kultur-geszichte. Der konsonantizm, Najer Verlag, Warszawa.

Rembiszewska Dorota K., Siatkowski Janusz, 2018, Pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie: studia wyrazowe, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

Rosół Rafał, 2009, W sprawie etymologii rzeczownika „bachor”, „Język Polski”, R. 89, z. 4–5, s. 329–335.

Ruta Magdalena, 2003, Pomiędzy dwoma światami: o Kalmanie Segalu, Księgarnia Akademicka, Kraków.

Schorr Mojżesz, 1915, Język hebrajski w Polsce, w: H. Ułaszyn, red., Encyklopedia polska, t. 3, dz. III, cz. 2: Język polski i jego historia z uwzględnieniem innych języków na ziemiach polskich, Wydawnictwo Akademii Umiejętności, Warszawa–Lublin–Łódź, s. 425–438.

Shmeruk Chone, 2011, Hebrajska – jidysz – polska. Trójjęzyczna kultura żydowska, „Cwiszn”, nr 1–2, s. 22–25.

Siatkowski Janusz, 2017, Czesko-polskie pogranicze językowe w świetle ankiet Georga Wenkera, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

Sinielnikoff Roxana, 1960, Narzędnik tautologiczny w poezji Juliana Tuwima, „Poradnik Językowy”, z. 5, s. 193–207.

Siuciak Mirosława, 1994, Stylizacja wypowiedzi żydowskich w sztukach najpopularniejszych śląskich dramatopisarzy z drugiej połowy XIX wieku, w: A. Kowalska, red., Prace Językoznawcze, t. 22: Studia historycznojęzykowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 122–135.

Sobczykowa Joanna, 2001, Myśl o języku w komentarzu biblijnym księdza Jakuba Wujka, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Stachowski Marek, 2010, Kilka uwag o kwestii żydowskich i słowiańskich źródeł polskiego „bachor”, „LingVaria”, t. 2(10), s. 185–192.

Steckiewicz Marta, 2014, Echa żydowskiej ulicy. O obecności języka jidysz w kryminale retro, „Studia Judaica”, nr 1(33), s. 109–124.

Straczuk Justyna, 1999, Język a tożsamość człowieka w warunkach społecznej wielojęzyczności: pogranicze polsko-litewsko-białoruskie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

Tazbir Janusz, 1991, Mity i stereotypy w dziejach Polski, Wydawnictwo Interpress, Warszawa.

Tomal Maciej, 2008, Jidysz a hebrajski, w: E. Geller, M. Polit, red., Jidyszland – polskie przestrzenie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 44–66.

Ułaszyn Henryk, 1951, Język złodziejski, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.

Weinreich Max, 1956, Yiddish, Kanaanic, Slavic: The Basic Relationships, w: M. Halle, red., For Roman Jacobson. Essays on the Occasion of his Sixtieth Birthday, Moution, The Hague, s. 622–632.

Wexler Paul, 1991, Yiddish – the fifteenth Slavic language. A Study of Partial Language Shift from Judeo-Sorbian to German, „International Journal of the Sociology of the Language”, no. 91, s. 9–150.

Wodziński Marcin, 2008, Jidysz a modernizacja. Język jidysz w myśli polskiej haskali i jej spadkobierców, w: E. Geller, M. Polit, red., Jidyszland – polskie przestrzenie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 243–262.

Woźniak Ewa, 2015, Polityka językowa państwa polskiego w okresie międzywojennym, „Socjolingwistyka”, t. 29, s. 7–20.

Zielińska Anna, 2013, Mowa pogranicza. Studium o językach i tożsamościach w regionie lubuskim, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.

Zieliński Konrad, 2010, Wokół akulturacji i asymilacji Żydów na ziemiach polskich,Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.

Żurek Sławomir J., 2008, Z pogranicza: szkice o literaturze polsko-żydowskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin.

Żurek Sławomir J., 2014, Czy język polski jest językiem żydowskim? O lingwistycznych dylematach poetów polsko-żydowskich dwudziestolecia międzywojennego, „Archiwum Emigracji”, z. 1–2(20–21),

Pobrania

Opublikowane

2020-01-19

Jak cytować

Krasowska, A. (2020). Polsko-żydowskie pogranicze językowe – stan i perspektywy badań: _________________________________. Rozprawy Komisji Językowej, 67, 149–171. https://doi.org/10.26485/RKJ/2019/67/11

Numer

Dział

Artykuły