Etyka w „Niezbędniku badacza”. Kwestie etyczne w podręcznikach metod badań jakościowych

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/PS/2020/69.3/1

Słowa kluczowe:

etyka badań jakościowych, podręczniki, etyka proceduralna, komisje etyczne

Abstrakt

Podręczniki omawiające metody badań stanowią ważny element socjalizacji początkujących badaczy, wprowadzając ich także w zagadnienia etyki badań społecznych. Celem artykułu jest analiza tego, jak przedstawiane są zagadnienia etyczne w ośmiu podręcznikach serii „Niezbędnik Badacza” Wydawnictwa Naukowego PWN. W wyniku jakościowej analizy treści zrekonstruowano główne wątki etycznej refleksji autorów. Koncentrują się oni na proceduralnych wymogach dotyczących etyki oraz głównych zasadach etycznych obowiązujących w badaniach jakościowych (świadoma zgoda, poufność), w niewielkim stopniu omawiając bardziej zniuansowane kwestie etyczne oraz współczesne wyzwania, z jakimi mierzą się badacze.

Bibliografia

Andrejuk Katarzyna. 2014. „Prawne i etyczne aspekty archiwizacji badań socjologicznych”. Studia Socjologiczne 3(214): 203–220.

Angrosino Michael. 2010. Badania etnograficzne i obserwacyjne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Ballard Ellen, Miriam W. Boeri, Darina Lepadatu. 2013. “Incorporating ethics holistically: A case study in research methods courses for undergraduates.” Journal of Public and Professional Sociology 5(2): Article 6.

Banks Marcus. 2009. Materiały wizualne w badaniach jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Barbour Rosaline. 2011. Badania fokusowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Best Joel, David Schweingruber. 2003. “First words: Do sociologists actually use the terms in introductory textbooks’ glossaries?”. American Sociologist 34(3): 97–106.

Bielska Beata. 2016. „Praktyki ukrywania. O pułapkach, pokusach i pożytkach z badań niejawnych”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12(3): 70–87.

Blee Kathleen M., Ashley Currier. 2011. “Ethics beyond the IRB: An introductory essay.” Qualitative Sociology 34(3): 401–413.

Chomczyński Piotr. 2006. „Wybrane problemy etyczne w badaniach. Obserwacja uczestnicząca ukryta”. Przegląd Socjologii Jakościowej 2(1): 68–87.

Czyżewski Marek. 2011. „Polskie przekłady literatury humanistycznej i «społeczeństwo wiedzy»”. Przegląd Socjologii Jakościowej VII(2): 25–45.

Dixon Shane M., Linda Quirke. 2018. “What’s the harm? The coverage of ethics and harm avoidance in research methods textbooks”. Teaching Sociology 46(1): 12–24.

Dixon Shane M., Linda Quirke. 2014. “Looking for work: The coverage of work in Canadian introductory sociology textbooks”. Teaching Sociology 42(3): 207–219.

Dudkiewicz Magdalena. 2016. „Dylematy etyczne badań prowadzonych na zlecenie instytucji publicznych – doświadczenia badacza terenowego”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12(3): 136–147.

Filipkowski Piotr. 2005. „Po co archiwizować dane jakościowe i jak robią to inni”. Ask: Research and Methods 14(1): 31–52.

Flick Uwe. 2010. Projektowanie badania jakościowego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Flick Uwe. 2011. Jakość w badaniach jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Gibbs Graham. 2011. Analizowanie danych jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Golczyńska-Grondas Agnieszka. 2019. „Wywiady biograficzne z osobami ze środowisk wykluczenia społecznego – refleksja nad wybranymi problemami metodologicznymi i etycznymi”. Przegląd Socjologii Jakościowej 15(2): 178–201.

Guillemin Marilys, Lynn Gillam. 2004. “Ethics, reflexivity, and ‘ethically important moments’ in research”. Qualitative Inquiry 10(2): 261–280.

Hagen Frank E. 1997. Research methods in criminal justice and criminology, 4th ed. Boston: Allyn and Bacon.

Haggerty Kevin D. 2004. “Ethics creep: Governing social science research in the name of ethics”. Qualitative Sociology 27(4): 391–414.

Hamilton Richard F., William H. Form. 2003. “Categorical usages and complex realities: Race, ethnicity, and religion in the United States”. Social Forces 81(3): 693–714.

Jaworska Dorota, Khedi Alieva, Marcin Boryczko. 2019. „Badania wśród uchodźców i przymusowych migrantów – rozważania metodologiczne i etyczne”. Przegląd Socjologii Jakościowej 15(2): 202–227.

Kajta Justyna, Adam Mrozowicki. 2014. „Strategie życiowe robotników po 1989 roku – praktyczne i etyczne wyzwania archiwizacji kolekcji danych biograficznych”. Studia Socjologiczne 3(214): 239–255.

Kaniowska Katarzyna, Noemi M. Modnicka (red.). 2010. Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Łódź: Instytut Etnologii i Antropologii Uniwersytetu Łódzkiego.

Kaźmierska Kaja. 2014. „Autobiograficzny wywiad narracyjny – kwestie etyczne i metodologiczne w kontekście archiwizacji narracji”. Studia Socjologiczne 3(214): 221–238.

Kaźmierska Kaja. 2018. “Doing biographical research-ethical concerns in changing social contexts”. Polish Sociological Review 203(3): 393–412.

Kaźmierska Kaja. 2019. „Od redaktorki: Badania biograficzne – metoda, etyka, praktyka”. Przegląd Socjologii Jakościowej 15(2): 6–11.

Kaźmierska Kaja. 2020. “Ethical aspects of social research: Old concerns in the face of new challenges and paradoxes. A reflection from the field of biographical method”. Qualitative Sociology Review 16(3): 118–135.

Kleszcz Irena. 2004. „Wykorzystanie ukrytej obserwacji uczestniczącej w badaniu stylu życia szarej strefy”. Kultura i Społeczeństwo 2: 189–202.

Kodeks etyki socjologa. 2012. Polskie Towarzystwo Socjologiczne. https://pts.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/kodeks.pdf [dostęp: 25.05.2019].

Kuźma Inga (red.). 2013. Tematy trudne: Sytuacje badawcze. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Kvale Steinar. 2010. Prowadzenie wywiadów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Lincoln Yvonna S., William G. Tierney. 2004. “Qualitative research and institutional review boards”. Qualitative Inquiry 10(2): 219–234.

Lisek-Michalska Jolanta. 2013. Badania fokusowe. Problemy metodologiczne i etyczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Maciejewska-Mroczek Ewa, Maria Reimann. 2016. „Jak zgadzają i nie zgadzają się dzieci. O (nie)równowadze sił i świadomej zgodzie w badaniach z dziećmi”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12(4): 42–55.

Markham Annette N. 2008. The methods, politics, and ethics of representation in online ethnography. In: Collecting and interpreting qualitative materials, 3rd ed., N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (eds.), 247–284. Thousand Oaks, CA: Sage.

McSkimming Michael, Brion Sever, Ryan S. King. 2000. “Coverage of ethics in research methods textbooks”. Journal of Criminal Justice Education 11(1): 51–63.

Mesa Vilma, Brett Griffiths. 2012. “Textbook mediation of teaching: An example from tertiary mathematics instructors”. Educational Studies in Mathematics 79(1): 85–107.

Męcfal Sylwia. 2012. „Problemy badań terenowych–wybrane kwestie metodologiczne, praktyczne oraz etyczne przy badaniu zjawisk «trudnych»”. Przegląd Socjologiczny 61(1): 155–178.

Męcfal Sylwia. 2016. „Badacz zjawisk trudno dostępnych w terenie – kwestie etyczne, praktyczne i metodologiczne”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12(3): 88–100.

Miszewski Kamil. 2007. „Kiedy badacz jest tajnym agentem. O postrzeganiu niejawnej obserwacji uczestniczącej jako etycznie problematycznej, metodach badań ilościowych, zakulisowych wymiarach życia społecznego i ich związku ze wszystkim tym, o czym przed chwilą”. Przegląd Socjologii Jakościowej III(2): 33–62.

Mizielińska Joanna, Agata Stasińska, Magdalena Żadkowska, Mateusz Halawa. 2018. „Dylematy etyczne w badaniu pary intymnej. Doświadczenia z pracy badawczej”. Studia Socjologiczne 3(230): 71–100.

Niedbalski Jakub. 2016. „Dylematy etyczne i problemy metodologiczne warsztatu badacza – rozważania na przykładzie badań prowadzonych w środowisku osób z niepełnosprawnością intelektualną oraz niepełnosprawnością fizyczną”. Studia Humanistyczne AGH 15(4): 35–51.

Niedbalski Jakub, Izabela Ślęzak. 2016. „Etyczne, metodologiczne i techniczne aspekty upowszechniania i archiwizacji danych jakościowych”. Roczniki Nauk Społecznych 44(2): 223–241.

Nowicka Ewa. 2016. „Antropolog wobec innych i wobec siebie. Niektóre problemy etyczne uprawiania antropologii”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12(3): 40–53.

Puentes Jennifer, Matthew Gougherty. 2013. “Intersections of gender, race, and class in introductory textbooks”. Teaching Sociology 41(2): 159–171.

Rancew-Sikora Dorota, Borys Cymbrowski. 2016a. „Dylematy etyczne i ryzyko w badaniach terenowych”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12(3): 6–20.

Rancew-Sikora Dorota, Borys Cymbrowski. 2016b. „W stronę socjologicznego ujęcia etyki badań naukowych”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12(3): 22–39.

Rapley Tim. 2010. Analiza konwersacji dyskursu i dokumentów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Rogowski Łukasz. 2019. „Etyczne dylematy badań biograficznych z wykorzystaniem fotografii: perspektywa badaczy i badanych”. Przegląd Socjologii Jakościowej 15(2): 58–74.

Saunders Benjamin, Jenny Kitzinger, Celia Kitzinger. 2015. “Anonymising interview data: Challenges and compromise in practice”. Qualitative Research 15(5): 616–632.

Shaw Ian. 2008. “Ethics and the practice of qualitative research”. Qualitative Social Work 7(4): 400–414.

Siuda Piotr. 2010. „Prowadzenie badań w Internecie – podstawowe problemy etyczne”. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny LXXII(4): 187–202.

Strauss Anselm, Juliet Corbin. 1990. Basics of qualitative research. London: Sage

Suarez Alicia E., Alexandra Balaji. 2007. “Coverage and representations of sexuality in introductory sociology textbooks”. Teaching Sociology 35(3): 239–254.

Surmiak Adrianna. 2016. „Wybrane problemy etyczne w naukowych badaniach na zlecenie. Refleksje etnografki”. Przegląd Socjologii Jakościowej 12(3): 120–134.

Surmiak Adrianna. 2018. “Confidentiality in qualitative research involving vulnerable participants: Researchers’ perspectives”. Forum Qualitative Social Research/Sozialforschung 19(3).

Surmiak Adrianna. 2019. „Komisje etyczne dla badań społecznych w Polsce. Perspektywa socjologów i antropologów społeczno-kulturowych”. Studia Socjologiczne 235: 157–182.

Ślęzak Izabela. 2018. „Praca nad zaufaniem. Etyczne, praktyczne i metodologiczne wyzwania w relacjach badacz–badani na przykładzie etnografii agencji towarzyskich”. Przegląd Socjologii Jakościowej 14(1): 138–162.

Terela Izabela. 2019. „Wybrane problemy etyczne w historii mówionej. Refleksje historyka”. Przegląd Socjologii Jakościowej 15(2): 104–117.

Woroniecka Grażyna. 2014. Kodeks etyczny w socjologii – wybrane problemy. W: Idee, Historia, Społeczeństwo, M. Fuszara, W. Pawlik (red.), 240–254. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Wilkinson David, Mike Thelwall. 2011. “Researching personal information on the public web: Methods and ethics”. Social Science Computer Review 29(4): 387–401.

Pobrania

Opublikowane

2020-11-23

Jak cytować

Ślęzak, I. (2020). Etyka w „Niezbędniku badacza”. Kwestie etyczne w podręcznikach metod badań jakościowych. Przegląd Socjologiczny, 69(3), 11–36. https://doi.org/10.26485/PS/2020/69.3/1

Numer

Dział

ARTYKUŁY