Geochemistry of a sedimentary section at the Wąwelnica archaeological site, Szczecin Hills (Western Pomerania)
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2020/110/11Słowa kluczowe:
biogenic accumulation basins, drainless areas, geochemistry, human impact, Holocene, Szczecin HillsAbstrakt
The results of geochemical assays on biogenic sediments filling a fossil lacustrine basin at Wąwelnica, in the Szczecin Hills, within the left-bank part of the Oder River catchment are presented. The data reveal a natural Holocene sedimentation sequence similar to that found for other sites in central Europe. The geochemical record of palaeo-environmental changes, which may be a consequence of human activities in the proximity of the site, is distinctly bipartite. The part of the profile corresponding to the lacustrine sediment accumulation during the Greenlandian occasionally shows an increased mineral content and an elevated catchment erosion index. An incidental presence of Palaeolithic and Mesolithic communities is confirmed by archaeological evidence from a few sites in the Szczecin Hills. More distinct episodes of mineral matter supply and more pronounced changes in geochemical indicators can be inferred as occurring from the onset of the older part of the Atlantic until the Older Subboreal. Most of the flint artefacts discovered along with a collection of vessel fragments in the Mierzyn-Dołuje area are associated with the Neolithic occupation. However, changes in the deposits’ geochemistry do not reflect all the settlement stages associated with the consecutive human groups identified by archaeological evidence. Possible reasons include a low sediment accumulation rate having restricted peat mass accretion and prevented the storing of any higher amounts of water. This, along with the climate-change-caused lowering of the water table, could have periodically stopped the accumulation of autochthonous organic matter. In addition, intensified human activities coincided with periods of stable and low water level in the basin. On the other hand, breaks in human activity correspond with moist Holocene stages and local flooding events.
Bibliografia
Apolinarska K., Woszczyk M., Obremska M. 2012. Late Weichselian and Holocene palaeonvironmental changes in northern Poland based on the Lake Skrzynka record. Boreas 41: 292-307.
Bagniewski Z. 1983. Uwagi o osadnictwie kultur mezolitycznych w południowej części Pojezierza Kaszubskiego. In: T. Malinowski (ed.) Problemy epoki kamienia na Pomorzu. Słupsk: 111-138.
Bagniewski Z. 1987. Mezolityczne społecznooeci myśliwsko-rybackie południowej części Pomorza Kaszubskiego. Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia Archeologiczne 901(17).
Bengtsson L., Enell M. 1986. Chemical analysis. In: B.E. Berglund (ed.) Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology. John Wiley and Sons ltd., Chichester: 423-451.
Binczewska A., Moros M., Polovodova Asteman I., Sławińska J., Bąk M. 2018. Changes in the inflow of saline water into the Bornholm Basin (SW Baltic Sea) during the past 7100 Years – evidence from benthic foraminifera record. Boreas 47,1: 297-310.
Błaszkiewicz M. 2005. Późnoglacjalna i holoceńska ewolucja obniżej jeziornych na Pojezierzu Kociewskim (wschodnia część Pomorza). Prace Geograficzne IGiPZ PAN 201.
Borowiec S. 1993. Geologia i gleby rejonu Szczecina. In: J. Jasnowska (ed.) Stan środowiska miasta i rejonu Szczecina. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe: 67-78.
Borówka R.K. 1992. Przebieg i rozmiary denudacji w obrębie śródwysoczyznowych basenów sedymentacyjnych podczas późnego vistulianu i holocenu. Wyd. UAM, Poznań, Seria Geografia, 54.
Borówka R.K. 2007. Geochemiczne badania osadów jeziornych strefy umiarkowanej. Studia Limnologica et Telmatologica 1,1: 33-42.
Bronk Ramsey C., Dee M., Lee S., Nakagawa T., Staff R. 2010. Developments in the calibration and modelling of radiocarbon dates. Radiocarbon 52,3: 953-961.
Brykczyńska E., Więcławek A.J. 1983. Holoceńska sukcesja roślinności w profilach Niechorze III i Iva (Pomorze Zachodnie). Kwartalnik Geologiczny 27: 581-594.
Choiński A., Ptak M. 2019. Occurrence, genetic types, and evolution of lake basins in Poland. In: E. Korzeniewska, M. Harnisz (eds) Polish river ba-sins and lakes – Part I. Hydrology and Hydrochemitry. Springer, Cham: 69-87.
Czarnecki M. 1983. Początki zasiedlenia w paleolicie i mezolicie. In: Filipiowak, G. Labuda (eds) Dzieje Szczecina, Vol. 1. Pradzieje Szczecina. PWN, Warszawa-Poznań: 60-101.
Dietze E., Theuerkauf M., Bloom K., Brauer A., Dorlfer W., Feeser I., Feurdean A., Gedminiene L., Giesecke T., Jahns S., Karpińska-Kołaczek M., Kołaczek P., Lamentowicz M., Latałowa M., Marcisz K., Obremska M., Pędziszewska A., Poska A., Rehfeld K., Stacikaite M., Stivrins N., Święta-Musznicka J., Szal M., Vassiljew J., Veski S., Wacnik A., Weisbrodt D., Wiethold J., Vanniere B., Słowiński M. 2018. Holocene fire activity during low-natural flammability periods reveals scale-dependent cultural human-fire relationships in Europe. Quaternary Science Reviews 201: 44-56.
Dräger N., Theuerkauf M., Szeroczyńska K., Wulf S., Tjallingii R., Plessen B., Kienel U., Brauer A. 2016. Varve microfacies and varve preservation record of climate change and human impact for the last 6000 years at Lake Tiefer See (NE Germany). The Holocene 27,3: 450-464.
Dziewanowski M. 2015. Obiekty kultur postlinearnych z wpływami kultury Rössen na Wzniesieniach Szczecińskich w świetle odkryć z lat 1995–2014. Gdańskie Studia Archeologiczne 5: 9-39.
Fec-Beneda J. 2011. Lakes in the cascade model of stor-age and drainage reservoirs. Limnological Re-view 11,4: 143-150.
Folk R.L., Ward W.C. 1957. Brazos River bar, a study in the significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Petrology 27: 3-26.
Forysiak J., Majecka A., Marks L., Tołoczko-Pasek A., Okupny D. 2017. Cechy litologiczne wypełnień wybranych zagłębień bezodpływowych obszaru Wysoczyzny Łódzkiej. Acta Geographica Lodziensia 106: 195-210.
Galiński T. 1992. Mezolit Pomorza. Muzeum Narodowe w Szczecinie, Szczecin.
Galiński T. 2002. Społeczeństwa mezolityczne. Osadnictwo, gospodarka, kultura ludów łowieckich w VIII–IV tysiącleciu p.n.e. na terenie Europy. Muzeum Narodowe w Szczecinie, Szczecin.
Galiński T. 2011. Organizacja terytorialna osadnictwa łowców mezolitycznych. Studia na przykładzie obszaru rynny plejstoceńskiej dolnej Odry. Archeologia Polski 56,1–2: 89-133.
Galiński T. 2013. Bolków nad jeziorem Świdwie. Nowe materiały kultury ahrensburskiej. Materiały Zachodniopomorskie NS 10,1: 7-114.
Galiński T. 2016. Protoneolit. Obozowiska łowieckie ze schyłku okresu atlantyckiego w Tanowie na Pomorzu Zachodnim. Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa.
Gierszewski P. 2000. Charakterystyka środowiska hydrogeochemicznego wód powierzchniowych zachodniej części Kotliny Płockiej. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 176.
Giguet-Covex C., Arnaud F., Poulenard J., Disnar J.R., Delhon C., Francus P., David F., Enters D., Rey P.J., Delannoy J.J. 2011. Changes in erosion patterns during the Holocene in a currently treeless subalpine catchment inerred from lake sediment geochemistry (Lake Anterne, 2063 m a.s.l., NW French Alps): The role of climate and human activities. The Holocene 21,4: 651-665.
Gilewska S. 1986. Podział Polski na jednostki geomorfologiczne. Przegląd Geograficzny 58,1-2: 15-40.
Groß D., Lubke H., Schmolcke U., Zanon M. 2018. Early Mesolithic activities at ancient Lake Duvensee, northern Germany. The Holocene 29,2: 197-208.
Hydrogeological division of Poland. 2006. Maps 1: 50 000. Warszawa, Polish Hydrogeological Survey (in Polish), sheets: N-33-89-B, N-33-89-D, N-31-101-B.
Jahns S. 2001. On the Late Pleistocene and Holocene history of vegetation and human impact in the Ucker valley, north-eastern Germany. Vegetation History and Archaeobotany 10: 97-104.
Jankowska D. 1995. Neolit Pomorza Zachodniego – nie rozwiązany problem badawczy. In: W. Wilgocki, P. Krajewski, M. Dworaczyk, D. Kozłowska (eds) 50 lat archeologii polskiej na Pomorzu Zachodnim. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, Oddział Szczecin: 11-25.
Jasnowski M. 1962. Budowa i roślinność torfowisk Po-morza Szczecińskiego. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Vol. 10.
Johnson C.E., Litaor M.I., Billett M.F., Bricker O.P. 1994. Chemical weathering in small catchments: climatic and anthropogenic influences. In: B. Moldan, J. Cerny (eds) Biogeochemistry of small catchments: a tool for environmental research. John Wiley, Chichester: 323-341.
Jurochnik A., Nalepka D. 2013. Late Glacial and Holo-cene plant cover in Węgliny, Lubsza Plain, south-west Poland, based on pollen analysis. Acta Palaeobotanica 53,2: 191-233.
Kaiser K. 2001. Die spätpleistozäne bis frühholozäne Beckenentwicklung in Mecklenburg-Vorpommern - Untersuchungen zur Stratigraphie, Geomorphologie und Geoarchäologie. Greifswalder Geographische Arbeiten 24: 1-208.
Kaiser K. 2004. Lake basin development in the Endinger Bruch area (Vorpommern, NE Ger-many) during the Late Pleistocene and Early Holocene. Zeitschrift für Geomorphologie 48: 461-480.
Kaiser K., Endtmann E., Bogen Ch., Czakó-Pap S., Kühn P. 2001. Geoarchäologie und Palynologie spätpaläolithischer und mesolithischer Fund-plätze in der Ueckermünder Heide, Vorpommern. Zeitschrift für Geologische Wissenschaf-ten 29,1/2: 233-244.
Kaiser K., Bogen Ch., Czakό-Pap S., Janke W. 2003. Zur Geoarchäologie des mesolithisch- neolithischen Fundplatzes Rothenklempenow am Latzigsee in der Ueckermünder Heide (Vorpommern). Greifswalder Geographische Arbeiten 29: 27-68.
Kaiser K., Lorenz S., Germer S., Juschus O., Kuster M., Libra J., Bens O., Huttl R.F. 2012. Late Quaternary evolution of rivers, lakes and peatlands in northeast Germany reflecting past climatic and human impact – an overview. E&G Quaternary Science Journal 61,2: 103-132.
Kalicki T., Chrabąszcz M., Maciszewski I., Przepióra P. 2018. Prehistoryczna transformacja rzeźby na stanowisku archeologiczym Rychnowo w zlewni górnej Drwęcy. Acta Geographica Lodziensia 107: 11-23.
Kalinowska K. 1961. Zanikanie jezior polodowcowych w Polsce. Przegląd Geograficzny 33,3: 511-518.
Kappler C., Kaiser K., Kuster M., Nicolay A., Fulling A., Bens O., Raab T. 2019. Late Pleistocene and Holocene terrestrial geomorphodynamics and soil formation in northeastern Germany: a review of geochronological data. Physical Geography 40,5: 405-432.
Karczewski A. 2008. Geomorfologia Pojezierza Myśliborskiego i Niziny Szczecińskiej. Mapa w skali 1: 200 000. Instytut Paleogeografii i Geoekologii, UAM, Poznań.
Kobe F., Bittner M.K., Leipe C., Hoelzmann P., Long T., Wagner M., Zibulski R., Tarasov P.E. 2019. Lateglacial and early Holocene environments and human occupation in Brandenburg, eastern Germany. Geography, Environment, Sustainability 12,2: 132-147.
Kobusiewicz M. 1999. Ludy łowiecko-zbierackie północno-zachodniej Polski. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań.
Kochanowska R., Rygielski T. 2001. Mokradła w krajobrazie młodoglacjalnym Pomorza Zachodniego. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie 1,3: 69-82.
Kondracki J. 1950/51. Mapa geomorfologiczna Polski. Przegląd Geograficzny 23: 55-94.
Kordowski J. 2013. The role of blocks of dead ice in the deposition of Late Glacial sediments in a large valley: a case study from the Vistula river in the Grudziądz Basin, North Poland. Geographia Polonica 86,4: 341-361.
Kostrzewski A., Zwoliński Z. 1992. Udział denudacji chemicznej i mechanicznej we współczesnym systemie geomorficznym górnej Parsęty (Pomorze Zachodnie). Prace Geograficzne IGiPZ PAN 155: 11-45.
Kostrzewski A., Zwoliński Z., Andrzejewski L., Florek W., Mazurek M., Niewiarowski W., Podgórski Z., Rachlewicz G., Smolska E., Stach A., Szmańda J., Szpikowski J. 2008. Współczesny morfosystem strefy młodoglacjalnej. Landform Analysis 7: 7-11.
Kotrys B. 2015. Zapis zmian środowiska i klimatu od późnego glacjału do holocenu w profilu osadów dennych Jeziora Morzycko na podstawie analiz palinologicznych. Materiały i streszczenia 2 Konferencji Naukowej „Zmiany klimatyczne w przeszłości geologicznej” Warszawa 24-25 listopada 2015: 95.
Kowalska A. 1970. Problemy metodyczne wyznaczania obszarów bezodpływowych na Niżu Środkowo-europejskim. Przegląd Geograficzny 42,1: 105-111.
Kowalski K. 2003. Przyczynek do poznania kultury ceramiki wstęgowej rytej w przyodrzańskiej części Pomorza Zachodniego. In: T. Galiński, E. Wilgocki (eds) Res et Fontes. Muzeum Narodowe w Szczecinie, Szczecin: 57-68.
Kowalski K. 2007. Dolnoodrzańska enklawa osadnictwa ludności kultury ceramiki wstęgowej rytej w świetle badań archeologicznych w Karwowie, gm. Kołbaskowo. In: G. Nawrolska (ed.) XV Sesja Pomorzoznawcza, Elbląg: 27-41.
Kozarski S. 1965. Differential Baltic ice-stream activity on the example of the Odra lobe. Geographia Polonica 6: 29-34.
Kozarski S., Nowaczyk B., Rotnicki K., Tobolski K. 1969. The eolian phenomena in west-central Poland with special reference to the chronology of phases of eolian activity. Geographia Polonica 17: 231-248.
Lamentowicz M., Jęśko M., Miotk-Szpiganowicz G., Goslar T. 2010. Paleohydrologia torfowiska bałtyckiego Stążki (Pojezierze Kaszubskie) w okresie 5300 BC – 950 AD – rozwój torfowiska i zmiany klimatyczne. Studia Limnologica et Telmatologica 4,1: 13-27.
Lamentowicz, M., Kołaczek, P., Mauquoy, D., Kittel, P., Łokas, E., Słowiński, M., Jassey, V.E.J., Niedziółka, K., Kajukało-Drygalska, K., Marcisz, K. 2019. Always on the tipping point – A search for signals of past societies and related peatland ecosystem critical transitions during the last 6500 years in N Poland. Quaternary Science Reviews 225: 105954.
Latałowa M. 1992. Man and vegetation in the pollen diagrams from Wolin Island (NW Poland). Acta Palaeobotanica 32,1: 123-249.
Latałowa M. 1999. Zmiany hydrologiczne wywołane przez czynnik klimatyczny i działalność człowieka zapisane w torfowisku Kołczewo i osadach dennych Jeziora Raczego. In: R.K. Borówka, Z. Młynarczyk, A. Wojciechowski (eds) Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań-Szczecin: 99-103.
Leipe T., Moros M., Kotilainen A., Vallius H., Kabel K., Endler M., Kowalski N. 2013. Mercury in Baltic Sea Sediments – Natural Background and Anthropogenic Impact. Chemie Der Erde – Geochemistry 73,3: 249-59.
Lorenc H. (ed.) 2005. Atlas Klimatu Polski. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa.
Madeja J. 2012. Local Holocene vegetation changes and sttlement history based on pollen analysis of Lake Kwiecko sediments, West-Pomeranian Lake District, NW Poland. Acta Palaeobotanica 52,1: 105-125.
Major M. 2010. Możliwości zastosowania teorii funkcjonowania geoekosystemu do badań obszarów bezodpływowych. Przegląd Geograficzny 82,1: 103-113.
Malkiewicz M. 2017. The vegetation in the light of palynological studies. In: T. Płonka, K. Kowalski (eds) Rusinowo. The symbolic culture of foragers in the late Palaeolithic and the early Mesolithic. University of Wrocław, Institute of Archaeology, Wrocław: 33-41.
Marks L. 2005. Pleistocene glacial limits in the territory of Poland. Przegląd Geologiczny 53,10/2: 988-993.
Marszelewski W., Podgórski Z. 2004. Zmiany ilościowe oczek i jezior na Pojezierzu Chełmińskim w świetle materiałów kartograficznych z XIX i XX wieku. Przegląd Geograficzny 76,1: 33-50.
Masojć M., Malkiewicz M., Sadowski K., Włodarski W. 2007. Final palaeolithic sites at Węglin, Distr. Gubin SW Poland. Preliminary results of archaeological and palaeoenvironmental studies. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne XLVIII: 61-74.
Matrikelkarten der Landesaufnahme von Schwedisch-Pommern (1692-1709), sheets: CVI c47 – broschure, A i33 Wamlitz, Amt: Distrikt Stettin. Landesearchiw Greiswald, Universitat Grei-swald. Skala 1:8333.
Matuszewska A. 2016. Materiały późnoneolityczne ze Wzgórza Młynówka w Wolinie. Materiały Zachodniopomorskie 12: 77-124.
Matuszewska A., Kowalski K. 2013. Dolne Nadodrze w młodszej epoce kamienia jako przedmiot badań regionalnych. In: J. Hoff, S. Kadrow (eds) Region i regionalizm w archeologii i historii. Rzeszów: 74-91.
Miotk-Szpiganowicz G. 1992. The history of the vegetation of Bory Tucholskie and the role of man in the light of palynological investigations. Acta Palaeobotanica 32,1: 39-122.
Mojski J. 2005. Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. PIG, Warszawa.
Ochiai S., Nagao S., Yonebayashi K., Fukuyama T., Suzuki T., Yamamoto M., Kashiwaya K., Nakaruma K. 2015. Effect of deforestation on the transport of particulate organic matter inferred from the geochemical properties of reservoir sediments in the Noto Peninsula, Japan. Geochemical Journal 49: 513-522.
Okupny D., Fortuniak A., Tomkowiak J. 2013. Cechy denudacji w regionie łódzkim w późnym vistulianie w świetle chemicznych badań osadów torfowiskowych. Acta Geograhpica Lodziensia 101: 89-99.
Oldak A. 1988. Geochemiczne cechy krajobrazów w okolicy Celestynowa. Przegląd Geograficzny 60,4: 675-688.
Pawlikowski M., Ralska-Jasiewiczowa M., Schönborn W., Stupnicka W., Szeroczyńska K. 1982. Woryty near Gietrzwałd, Olsztyn lake district, NE Poland – vegetational history and lake development durin the last 12 000 years. Acta Palaeobotanica 22,1: 85-116.
Pawłowski D., Milecka K., Kittel P., Woszczyk M., Spychalski W. 2015. Palaeoecological record of natural changes and human impact in a small river valley in Central Poland. Quaternary International 370: 12-28.
Pawłowski D., Borówka R.K., Kowalewski G., Luoto T.P., Milecka K., Nevalainen L., Okupny D., Płóciennik M., Woszczyk M., Tomkowiak J., Zieliński T. 2016. The response of flood-plain ecosystems to the Late Glacial and Early Holocene hydrological changes: A case study from a small Central European river valley. Catena 147: 411-428.
Pędziszewska A., Tylmann W., Witak M., Piotrowska N., Maciejewska E., Latałowa M. 2015. Holocene environmental changes reflected by pollen, diatoms, and geochemistry of annually laminated sediments of Lake Suminko in the Kashubian Lake District (N Poland). Review of Palaeobotany and Palynology 216: 55-75.
Pieńkowski P. 2000. Disapearance of the ponds in the younger Pleistocene landscapes of Pomerania. Journal of Water and Land Development 4: 55-68.
Pieńkowski P. 2003. Analiza rozmieszczenia oczek wodnych oraz zmian w ich występowaniu na obszarze Polski północno-zachodniej. Rozprawy Akademii Rolczniej w Szczecinie, Szczecin.
Pieńkowski P. 2008. Ditribution of small, water-filled depressions as a component of the analysis of icesheet rereat dynamics in young glacial areas. Landform Analysis 6: 41-46.
Pietrucień C. 1988. Analiza rozmieszczenia obszarów podmokłych w Polsce na tle występowania torfowisk, łąk i pastwisk. In: Z Churski (ed.) Naturalne i antropogrniczne przemiany jezior i mokradeł w Polsce. Materiały Komisji Hydrologicznej PTG w Bachotku, Toruń: 205-223.
Piotrowski A. 1981. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Dołuje (227). Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Piszczek J. 1960. Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 9: 87-101.
Pleskot K., Tjallingii R., Makohonienko M., Nowaczyk N., Szczuciński W. 2018. Holocene paleohydrological reconstruntion of Lake Strzeszyńskie (western Poland) and its implications for the cen-tral European climatic transition zone. Journal of Paleolimnology 59: 443-459.
Ralska-Jasiewiczowa M., Starkel L. 1988. Record of the hydrological changes during the Holocene in the lake, mire and fluvial deposits of Poland. Folia Quaternaria 57: 91-127.
Reimer P., Austin W., Bard E., Bayliss A., Blackwell P., Bronk Ramsey C., Butzin M., Cheng H., Edwards R., Friedrich M., Grootes P., Guilderson T., Hajdas I., Heaton T., Hogg A., Hughen K., Kromer B., Manning S., Muscheler R., Palmer J., Pearson C., van der Plicht J., Reimer R., Richards D., Scott E., Southon J., Turney C., Wacker L., Adolphi F., Büntgen U., Capano M., Fahrni S., Fogtmann-Schulz A., Friedrich R., Köhler P., Kudsk S., Miyake F., Olsen J., Reinig F., Sakamoto M., Sookdeo A., Talamo S. 2020. The IntCal20 Northern Hemisphere radiocarbon age calibration curve (0–55 cal kBP). Radiocarbon 62,4: 725-757.
Rogosz R. 1991/92. Zaplecze osadnicze wczesnośredniowiecznego Szczecina. Slavia Antiqua 33: 21-39.
Rycharski M., Piórkowski H. 2001. Wpływ warunków geologicznych i rzeźby terenu na zróżnicowanie siedlisk hydrogenicznych w wybranych mezoregionach strefy staroglacjalnej. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie 1,3: 37-52.
Sakowicz S. 1950/51. Próba obliczenia powierzchni jezior w Polsce i ich charakterystyka rybacka. Przegląd Geograficzny 23: 147-157.
Siuchciński K. 1983. Stosunki kulturowe u ujścia Odry w neolicie i początku epoki brązu. In: Filipiowak, G. Labuda (eds) Dzieje Szczecina, Vol. 1. Pradzieje Szczecina. PWN, Warszawa-Poznań: 104-199.
Słowański W. 1961. Wczesnoholoceńskie osady jeziorne w Lasce koło Brus. Kwartalnik Geologiczny 5,3: 719-736.
Sobkowiak-Tabaka I. 2011. Społeczności późnego paleolitu w dorzeczu Odry. Poznań.
Sobkowiak-Tabaka I., Kubiak-Martens L., Okuniew-ska-Nowaczyk I., Ratajczak-Szczerba M., Kurzawska A., Kufel-Diakowska B. 2018. Recontruction of the Late Glacial and Early Holocene landscape and human presence in Lubrza, West-ern Poland, on the basis of multidyscyplinary analyses. Environmental Archaeology 23,2: 123-136.
Sobkowiak-Tabaka I., Pawłowski D., Milecka K., Kubiak-Martens L., Kostecki R., Janczak-Kostecka B., Goslar T., Ratajczak-Szczerba M. 2019. Multi-proxy records of Mesolithic activity in the Lubuskie Lakeland (western Poland). Vegetation History and Archaeobotany 29: 153-171.
Starkel L. 1988. Działalność człowieka jako przyczyna zmian procesów denudacji i sedymentacji w holocenie. Przegląd Geograficzny 60,3: 251-265.
Stolz C., Pidek I.A., Suchora M. 2020. The quick death of a lake: human impact on Lake Tressse (N Germany) during the last 6000 years – an approach using pollen, Cladocera and sedimentology. Acta Palaeobotanica 60,1: 156-180.
Terberger T., De Klerk P., Helbig H., Kaiser K., Kühn P. 2004. Late Weichselian landscape development and human settlement in Mecklenburg-Vorpommern (NE Germany). E&G Quaernary Science Journal 54: 138-175.
Tobolski K. 2000. Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Vademecum Geobotanicum. PWN, Warszawa.
Tobolski K. 2004. Kryterium geologiczne w badaniach zbiorników akumulacji biogenicznej. Regionalny Monitoring Środowiska Przyrodniczego 5: 119-126.
Tobolski K. 2008. Osady biogeniczne. Wiarygodne archiwa przyrody i najpewniejsi depozytariusze artefaktów. In: W. Chudziak (ed.) Człowiek i środowisko przyrodnicze we wczesnym średniowieczu w świetle badań interdyscyplinarnych. Instytut Archeologii Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń: 9-38.
Tudyka K., Bluszcz A., Kozłowska B., Pawlyta J., Michczyński A. 2015. Low level 14C measurements in freshly prepared benzene samples with simultaneous 214Bi/214Po pairs counting for routine 222Rn contamination correction. Radiation Measurements 74: 6-11.
Walanus A. 2000. The statistical significance of the con-clusions of the quantitative analyses of research on the example of Upper Quaternary (in Polish with English summary). Geologia, Kwartalnik AGH 26,4: 1-59.
Walker M., Head M.J., Berkelhammer M., Bjorck S., Cheng H., Cwynar L., Fisher D., Gkinis V., Long A., Lowe J., Newnham R., Rasmussen S.O., Weiss H. 2018. Formal ratification of the subdivision of the Holocene Series/Epoch (Quaternary System/Period): two new Global Boundary Stratotype Sections and Points (GSSPs) and three new stages/subseries. Episodes 41,1: 213-223.
Wesołowski S. 1995. Próba oceny stanu badań nad osadnictwem kultury łużyckiej na Pomorzu Zachodnim. In: W. Wilgocki, P. Krajewski, M. Dworaczyk, D. Kozłowska (eds) 50 lat archeologii polskiej na Pomorzu Zachodnim. Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, Oddział Szczecin: 27-48.
Wicik B., Więckowski K. 1991. Osady jezior “Na Jazach” w Kotlinie Płockiej – warunki ich akumulacji oraz rola w rekonstruowaniu i prognozowaniu przekształceń środowiska naturalnego. Przegląd Geograficzny 63,1-2: 57-76.
Ziernicka-Wojtaszek A. 2015. Klimatyczny bilans wodny na obszarze Polski w świetle współczesnych zmian klimatu. Woda-Środowisko-Obszary Wodne 15,4: 93-100.
Żurek S. 1969. Torfowiska powiatu grajewskiego na tle warunków geomorfologicznych. Przegląd Geograficzny 41,3: 469-483.
Żurek S. 1987. Złoża torfowe Polski na tle stref torfowych Europy. Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN 4: 1-84.
Żurek S. 1993. Zmiany paleohydrologiczne w mokradłach. Przegląd Geograficzny 64,1-2: 75-95.
Żurek S. 1999. Geosystemy bagienne strefy przybałtyckiej. In: R.K. Borówka, Z. Młynarczyk, A. Wojciechowski (eds) Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań-Szczecin: 187-198.
Żurek S., Dzięczkowski A. 1971. Próba rekonstrukcji rozwoju jezior kopalnych na torfowisku “Biebrza”. Przegląd Geograficzny 43,3: 403-424.
