Czarnopokostowana ceramika grupy Campana z Nikonion i Histrii. Studium wstępne
DOI:
https://doi.org/10.26485/AAL/2019/65/1Słowa kluczowe:
ceramika czarnopokostowana, Morze Czarne, ceramiAbstrakt
Wykopaliska archeologiczne na starożytnych stanowiskach północno-zachodniego wybrzeża Morza Czarnego przyniosły wiele znalezisk ceramiki czarnopokostowanej. W przypadku znalezisk z okresu archaicznego i klasycznego są to naczynia pochodzące z warsztatów ateńskich. Natomiast artefakty z okresu hellenistycznego reprezentują szerokie spektrum importów z różnych centrów produkcji. Na obecnym etapie badań wiele przykładów ceramiki czarnopokostowanej okresu hellenistycznego nie zostało jeszcze rozpoznanych ze względu na miejsce ich wytworzenia. Jednak dynamicznie rozwijające się badania w tym zakresie pozwoliły wskazać kilka centrów produkcji, takich jak Pergamon, Knidos, warsztaty Tazos, a także grupę ceramiki małoazjatyckiej. Przykłady takich znalezisk pochodzą z różnych stanowisk greckich zlokalizowanych na wybrzeżu Morza Czarnego. Wśród zabytków interesujące są przykłady naczyń grupy Campana A, których znaleziska sugerują szeroką dystrybucję naczyń czarnopokostowanych w okresie hellenistycznym.
Bibliografia
Adam A.-M. 2007. Les importations méditerranéennes en Gaule aux IVe et IIIe siècle avant J.-C. In Ch. Mennessier-Jouannet, A.-M. Adam, P.-Y. Milcent (eds.), La Gaule dans son context européen aux IVe et IIIe s. av. n. è. Actes du XXVIIe colloque international de l’AFEAF, Clermont-Ferrand 2003. Monographies d’archéologie méditerranéenne, Lattes: l’Association pour le développement de l’archéologie en Languedoc-Rousillon, 255-263.
Alexandrescu P. 1978. Le ceramique d’epoque archaique et Classique (VII-IV s.), Paris: Academiei Republicii Socialiste Romania.
Berlin A. M., Lynch K. 2002. Going Greek: Atticizing Pottery in the Achaemenid World, Studia Troica 12, 167-178.
Brecciaroli Taborelli L. 1988. La ceramica a vernice nera da Eporeia (Ivrea) contributo per la storia della romanizzazione nella Transpadana occidentale, Orco Anthropologica 6, Torino: Corsac.
Brecciaroli Taborelli, L. 2000. La ceramica a vernice nera padana (IV-I secolo a.C.): aggiornamenti, osservazioni, spunti. In G. P. Brogiolo, G. Olcese (eds.), Produzione ceramica in area padana tra il II secolo a.C. e il VII secolo d.C.: nuovi dati e prospettive di ricerca. Convegno internazionale, Desenzano sul Garda 1999, (Mantova: SAP Società Archeologica S.r.l.), 11-30.
Chelbi F. 1992. Ceramique a vernis noir de Carthage, Tunis: Institut national d’archéologie et d’art.
Colin A. 1998. Chronologie des oppida de la Gaule non méditerranéenne. Contribution à l’étude des habitats de la fin de l’âge du Fer, Paris: Maison des Sciences de l’Homme.
Condurachi E. 1954. Histria. Monografie arheologicâ, Tom 1, Bucureşti: Academiei Republicii Populare Romine.
Desbat A., Genin M., Les ateliers précoces et leurs productions. In Desbat A. (ed.), Les productions des ateliers de potiers antiques de Lyon. Gallia 53, 1996, 219-241.
Donat P. 2009. La ceramica nella Cisalpina nordorientale dalla fondazione di Aquileia ad Augus¬to. In G. Cuscito (ed.), Aspetti e problemi della romanizzazione. Venetia, Histria e arco alpino orientale, Trieste, 109-146.
Głuszek I. 2018. Studia nad ceramiką czarnopokostowaną z wykopalisk w Nikonion. Dystrybucja naczyń czarnopokostowanych w ośrodkach greckich północno-zachodniego wybrzeża Morza Czarnego, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Grassi M. T. 2008. La ceramica a vernice nera di Calvatone-Bedriacum All’Insegna del Giglio, Borgo San Lorenzo: All’Insegna del Giglio.
Gromnicki J. 1962. Sprawozdanie z badań osady z okresu lateńskiego i rzymskiego w Dalewicach, pow. Proszowice, w latach 1958-1960, Sprawozdania Archeologiczne 14, 118-123.
Hadjidaki E. 1996. Underwater Excavations of a Late Fifth Century Merchant Ship at Alonnesos, Greece: the 1991-1993 Seasons, Bulletin de Correspondance Hellénique, 102 (2), 561-593.
Handberg S., M. Lawall. 2014. The Lower City of Olbia Pontike Occupation and Abandonment in the 2nd Century BC. In P. G. Bilde, M. L. Lawall eds. Pottery, Peoples and Places. Study and Interpretation of Late
Hellenistic Pottery, Black Sea Studies 16, Aarhus: Aarhus University Press, 29-46.
Handberg S., Petersen J. 2006. Campanian pottery in the Black Sea region in the late Hellenistic period. Internet publication. Foredrag fra konferencen “Ceramics in Context” Københavns Universitet, 3.-5. November, 2006. [http:// www.pontos.dk/publications/papers-presented-orally/oral-presentations-k-r; access: 27.09.2019].
Handberg S., Petersen J.H., with contribution Bilde P.G., Bjerg L.M.H., Samojlova T.L. 2010. D Glossed pottery. In N.A. Lejpunskaja, P. Guldager Bilde, J. Munk Højte, V.V. Krapivina, S.D. Kryzhitskiy (eds.), The Lower City of Olbia (Sector NGS) in the 6th Century BC to the 4th Century AD, Vols. 1-2, Aarhus, 186-260.
Hayes J.W. 1984. Greek and Italian Black-Gloss Wares and Related Wares in the Royal Ontario Museum, Toronto: Royal Ontario Museum.
Hayes J.W. 1984. Greek and Italian black-gloss wares and related wares in the Royal Ontario Museum: a catalogue, Toronto.
Horvat J., Bavdek A. 2009. Okra. Vrata med Sredozemljem in Srednjo Evropo Ocra. The gateway between the Mediterranean and Central Europe. In J. Horvat, A. Pleterski, A. Velušček (eds.), Opera Instituti Archaeologici Sloveniae 17, Lubljana: Inštitut za arheologijo, Založba ZRC.
Iannelli M.T., Lazzarini M.L., Cannatà M., Gagli¬anese G., Rotella A.M., Vivacqua P., 2013. L’area tirrenica calabrese: ceramica a vernice nera e anfore d’importazione a Vibo Valentia tra III e II sec. a.C. In G. Olcese (ed.), Immensa Aequora Workshop : ricerche archeologiche, archeometriche e informatiche per la ricostruzione dell’economia e dei commerci nel bacino occidentale del Mediterraneo (metà IV sec. a.C.-I sec. d.C.): atti del convegno, Roma, 24-26 gennaio 2011, Roma: Quasar.
Karwowski M. 2007. Italskie importy do północ¬no wschodniej Austrii w późnym okresie Lateńskim. In E. Droberjar, O. Chvojka (eds.), Archeologie barbarů 2006, přízpěvky z II. protohistorické konference České Budějovice 2006, ČeskéBudějovice: Jihoceske muzeum v Ceskjch Budejovicich, 27-40.
Kysela J., Maggetti, M., Schneider G. 2013. Black-gloss («Campanian») pottery in the Late La Tène Central Europe – Preliminary archaeological and archaeometric studies, Archaologisches Korrespondenzblatt. 43. 215-235.
La Torre G., Mollo F. 2013. Finziade 1. Scavi sul Monte Sant’Angelo di Licata (2003-2005), Roma: Bretschneider Giorgio.
Lamboglia N. 1952. Per una classificazione preliminare della ceramica campana. Atti del I Congresso Internazionale di Studi Liguri (1950), Bordighera: Istituto internazionale di studi li¬guri, 140-206.
Levi E.I. Keramicheskij kompleks III-II vv do n.e. iz raskopok ol’vijskoj agory. In V.F. Gajdukevich (ed.), Ol’vija. Temenos i agora, Moskva: Akademiya Nauk SSSR Institut Archeologii, 1964, 225-280.
Maggetti M. 2005. The Alps – a barrier or a passage for ceramic trade?, Archaeometry 47/2, 389-401.
Maggetti M., Galetti G. 1986. Chemischer Herkunftsnachweis der »Schwarzen Sigillata« vom Magdalensberg. In H. Vetters, G. Piccottini (eds), Die Ausgrabungen auf dem Magdalensberg 1975 bis 1979, Klagenfurt: Verlag des Geschichtsvereines für Kärnten, 391-431.
Mandruzzato L., Maselli Scotti F. 2003. Provenienza della ceramica a vernice nera di Aquileia. Aquileia Nostra 74, 377-394.
Morel J.-P. 1985. La céramique campanienne en Gaule Interne. In L. Bonnamour, A. Duval, J.-P. Guillaumet (eds.), Les âges du Fer dans la vallée de la Saône (VIIe-Ier siècles avant notre ère). Paléométallurgie du bronze a l’âge du Fer. Actes du septième colloque de l’AFEAF, Rully, Revue archéologique de l’Est et du Cen¬tre-Est, Supplément 6, Paris: Centre national de la recherche scientifique, 181-187.
Morel J.-P. 1990. Aperçu sur la chronologie des céramiques à vernis noir aux Ile et Ier siècles avant J.-C. In A. Duval, J.-P. Morel, Y. Roman (eds.), Gaule interne et Gaule méditerranéenne aux IIe et Ier siècles avant J.-C. Confrontations chronologiques. Actes de la table ronde de Valbonne 1986, Supplément Revue Archéologique de Narbonnaise. Sup¬plément 21, Paris: Centre National de la Re¬cherche Scientifique, 55-71.
Morel J.-P. 1998. L’étude des céramiques à vernis noir, entre archéologie et archéométrie. In P. Frontini, M.T. Grassi (eds), Indagini archeo¬metriche relative alla ceramica a vernice nera: nuovi dati sulla provenienza e la diffusione. Atti del seminario internazionale di studio, Milano 1996, Como: Edizioni New Press, 9-22.
Morel, J.P. 1986. Céramiques à vernis noir d’Italie trouvées à Delos. Bulletin de Correspondance Hellénique 110, 461-493.
Morgan C. 2004. Attic Fine Pottery of the Ar¬chaic to Hellenistic Periods in Phanagoria, Leiden-Boston: Brill 2004.
Nazarchuk V. I. 2014. Chernolakovaya keramika. In A.V. Bujskich, N.A. Gavrilok, V.N. Zin’ko, V.V. Krapivina (eds.). 1981. Zhilye doma Tsentralnogo kvartala Ol’vii. Materialy po archeologii, istorii i etnografii Tavrii. Supplementum 13, Simferopol-Kerch: Krymskoe otdelenie Instituta vostokovedeniya im. A.E. Krymskogo Nauchnoj Akademii Nauk Ukrainy, 312-356.
Olmer F., Verrier G., Girard B., Bohbot H. 2013. Voies, acteurs et modalités du grand commerce en Europe occidentale. In A. Colin, F. Verdin (eds.), L’âge du Fer en Aquitaine et sur ses marges. Mobilité des hommes, diffusion des idées, circulation des biens dans l’espace européen à l’âge du Fer. Actes du 35e collo¬que international de l’AFEAF, Bordeaux 2011. Aquitania Supplément 30, Bordeaux: Fédération Aquitania, 665-691.
Parovich-Peshikan M.B. 1974. Nekropol’ Ol’vii ellinisticheskogo vremeni, Kiev: Naukova Dumka.
Pedroni L. 2001. Ceramica calena a vernice nera. Produzione e diffusione, Napoli: Petruzzi.
Picon, M., Vichy M., Chapotat G. 1971. Note sur la composition des céramiques campaniennes de type A et B, Rei Cretariae Romanae Fautorum Acta 13, 82-88.
Poleska P. 2006. Celtycki mikroregion osadniczy w rejonie podkrakowskim. Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie.
Preacco Ancona M.C. 1998. Importazione e produzione locale ceramiche Campane nella Cal¬abria Antica. In P. Frontini, M.T. Grassi (eds.), Indagini archeometriche relative alla ceramica a vernice nera: nuovi dati sulla provenienza e la diffusione, Como: Edizioni New Press, 87-99.
Py M. 1993. Céramique dérivée de la campani¬enne C. In M. Py (ed.), Dicocer Dictionnaire des céramiques antiques (VIIème s. av. n. è.- VIIème s. de n. è.) en Méditerranée nord-occidentale (Provence, Languedoc, Ampurdan). Mélanges d’histoire et d’archéologie de Lattes 6, Lattes: Edition de l’Association pour la re¬cherche archéologique en Languedoc oriental, 400-401.
Romano I.B. 1994. A Hellenistic Deposit from Corinth: Evidence for Interim Period activity (146-44 B.C.), Hesperia 63 (1), 57-104.
Rusyaeva A.S., Nazarchuk V. I. 2006. Atticheskaya keramika. In A. I. Ajbabin (ed.), Drev¬nejshyj temenos Ol’vii Pontijskoj, Simferopol: Krymskoe otdelenie Instituta vostokovedeniya im. A. E. Krymskogo Nauchnoy Akademii Nauk Ukrainy, 169-177.
Scott A.R. 2008. Cosa: The Black-Glaze Pottery 2. Memoirs of the American Academy in Rome. Supplementary Volumes, Vol. 5, The American Academy in Rome, Michigan: The University of Michigan Press Ann Arbor.
Sekerskaya N.M. 1989. Antichnyj Nikonij i jego okruga v VI-IV vv. do n. e., Kiev: Naukova Dumka.
Sfredda N. 1998. Ceramica a vernice nera. In G. Olcese (ed.), Ceramiche in Lombardia tra II secolo a.C. e VII secolo d.C. Documenti di archeologia 16, Mantova: S.A.P., Societàarcheologica padana, 21-36.
Sfredda N. Ceramica a vernice nera. In G. Olcese (ed.), Ceramiche in Lombardia tra II secolo a.C. e VII secolo d.C. Raccolta di dati editi (Mantova 1998) 21-36.
Sparkes B.A. 1991. Greek pottery. An introduction, Manchester – New York: Manchester University Press 1991.
Stoyanov R.V. 2005. Raspisnaya cernolakovaya Stolovaya Keramika iz Nekropolya Chersonesa Tavricheskogo V-I vv. do n.e. Bosporskie issledovaniya 8, 2005, 39-53.
Uzentsev V.B. 2006. Elliny i Varvary Prekranoj Gavani. Kalos Limen v IV v. do n.e.-II v n.e. Simferopol.
Zajtsev J.P. 2005. Absolute and Relative Chronolgy of Scythian Neapolis in the 2nd Century BC. In Stolba V.F., Hannestad L. (eds.), Chronologies of the Black Sea Area in the Period c. 400-100 BC, Aarhus 2005, 259-274.
Zhuravlev D. 2014. Hellenistic Pergamene tableware in northern Black Sea region, In H. Meyza (ed.), Late Hellenistic to Mediaeval Fine Wares of the Aegean Coast of Anatolia, 129-150.
